«η Κυβέρνησις (...) προέβη, τη εγκρίσει της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ' άπασαν την χώραν, και την διάλυσιν της Βουλής». Με τα λόγια αυτά και με αφορμή την προκαθορισμένη για τις 5 Αυγούστου πανεργατική απεργία, ο Ιωάννης Μεταξάς στις 4 Αυγούστου το 1936 ανακοίνωσε πως η εξουσία που είχε παραλάβει από τον βασιλιά ως πρωθυπουργός του κράτους θα άλλαζε μορφή κλείνοντας τη βουλή και εφαρμόζοντας στρατιωτικό νόμο.
Αυτή η αλλαγή υπήρξε το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας προσπάθειας της άρχουσας τάξης και των πολιτικών της αντιπροσώπων, δηλαδή τα αστικά κόμματα και ο βασιλιάς, για την διασφάλιση των οικονομικών τους συμφερόντων, μιας και έβλεπαν πως η κακή οικονομική κατάσταση του ελληνικού λαού, λόγω παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, έκανε εντονότερη την ταξική πάλη και απειλούσε την κυριαρχία τους. Όπως ο ίδιος ο Ι. Μεταξάς δήλωνε μερικά χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του «Οι αστοί το εζήσατε σεις περισσότερον πάσης άλλης τάξεως, διότι σεις προ παντός οι αστοί έχετε ανάγκην ησυχίας και γαλήνης, διά να εργασθήτε και να αποδώσητε και να αυξήσετε και τον πλούτον της χώρας και τον πολιτισμόν αυτής»
Στα χρόνια που προηγήθηκαν της 4ής Αυγούστου, υπήρξαν τοποθετήσεις στη Βουλή πως η δικτατορική λύση είναι ρεαλιστικότατη μιας και ο κοινοβουλευτισμός όπως έλεγαν, ήταν ανεπαρκής. Κάτι που στήριξαν έμπρακτα όλα τα κόμματα, όταν έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στον Ιωάννη Μεταξά, με μόνο τους βουλευτές του ΚΚΕ να το καταψηφίζουν.
Πέρα από τις εγχώριες οικονομικές συνθήκες που έκαναν αναγκαία την παράδοση της εξουσίας στον δικτάτορα Ι. Μεταξά, πρέπει να γίνει αναφορά και στον ξένο παράγοντα και στα γεωπολιτικά παιχνίδια της τότε εποχής. Πρέπει να σχολιάσουμε δύο παραμέτρους. Πρώτον, στα μέσα της δεκαετίας του 30, όλες οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έβλεπαν με ρομαντισμό τα τότε φασιστικά καθεστώτα της Ευρώπης, μιας και τα θεωρούσαν ως τη λύση ενάντια στη ΕΣΣΔ και το σοσιαλισμό. Δεύτερον η Ελλάδα και τα Βαλκάνια έπρεπε να συνεχίσουν να ανήκουν στη σφαίρα επιρροής τους, με καλύτερη επιλογή τον Ι. Μεταξά, ένα ακροδεξιό δικτάτορα, ορκισμένο εχθρό του κουμμουνισμού και ανδρείκελο του φιλοάγγλου βασιλιά.
Η δράση της δικτατορίας δικαίωσε τον βασιλιά για την επιλογή του, πέτυχε τον οικονομικό παράδεισο που υποσχέθηκε στην πλουτοκρατία. Από πολύ νωρίς έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο. Διώξεις, εξορίες και δολοφονίες ήταν η καθημερινότητα για τους κουμουνιστές και για όσους αντιστέκονταν. Παράδειγμα είναι η καταστολή της πρωτομαγιάτικης πορείας στη Θεσσαλονίκη του 1936. Οι εικόνες της πρωτοφανούς βίας ανάγκασαν τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει το ποίημα του Επιτάφιο.
Επίσης το ξένο και το εγχώριο κεφάλαιο είδαν τα κέρδη τους να αυξάνονται εις βάρος του ελληνικού λαού. Το βιομηχανικό κέρδος έφτασε το 25% ενώ συγκεκριμένα μόλις σε μια διετία υπήρξε αύξηση 100% για τα κέρδη των εφοπλιστών. Επίσης οι τόκοι σε ξένους δανειστές του δημοσίου χρέους από 30%, μέσος όρος σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, έφτασε στο 43%. Όλα αυτά την ίδια ώρα που στην απέναντι πλευρά της κοινωνικής εξίσωσης το 39% του λαού είχε εισόδημα που έφτανε μόλις στο 1/3 του εισοδήματος που μπορούσε να θεωρηθεί ως βιώσιμο. Οι φόροι για να καλυφθούν οι τόκοι ήταν αβάσταχτοι και ταξικά προσανατολισμένοι προς τις κατώτερες βαθμίδες της κοινωνίας. Τέλος, το κοινωνικό κράτος, παιδεία και υγεία, είχε συνθλιβεί.
Πολλοί νοσταλγοί της 4ής Αυγούστου και της μετέπειτα χούντας των συνταγματαρχών, στην προσπάθεια τους για υπεράσπιση του Ι. Μεταξά προβάλλουν το επιχείρημα πως αυτός ήταν που είπε το «ΟΧΙ» στις 28 Οκτωβρίου του 1940, άρα αρνούνται την οποία συσχέτιση του με τον φασισμό. Οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε δυο, τρία σημεία. Πρώτον ήταν εμφανείς οι καλές σχέσεις που είχε το καθεστώς με τη ναζιστική Γερμανία, με συναντήσεις με υψηλόβαθμα στελέχη, όπως ο Γκαίμπελς, αλλά επίσης και οι ίδιες οι δηλώσεις του Ι. Μεταξά που σε κάθε ευκαιρία επευφημούσε τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Δεύτερον με βάση το πρώτο σημείο και γνωρίζοντας την υποδούλωση του Ι. Μεταξά στον βασιλιά και στους Άγγλους ιμπεριαλιστές, με άνεση μπορούμε να συμπεράνουμε πως δεν ήταν ένα όχι στην φασιστική Ιταλία αλλά ένα ναι στην Αγγλία. Και τέλος ξεκαθαρίζουμε πως το ΟΧΙ στον φασισμό δεν το είπε κανένας φασίστας δικτάτορας αντιπροσωπεύοντας τον ελληνικό λαό. Το είπε ο ίδιος ο ελληνικός λαός με τις ηρωικές του μάχες και τις άπειρες θυσίες του.
Η 4η Αυγούστου και ο Μεταξάς μας αποδεικνύουν για πολλοστή φορά πως για τους καπιταλιστές μόνη σημασία έχει η διασφάλιση της οικονομικής κυριαρχίας τους, δεν έχουν κανένα ηθικό φραγμό ενάντια σε φασιστικά καθεστώτα. Φυσική εξέλιξη για εμάς, η συνεργασία τους με το φασισμό και αυτό το λέμε ως απάντηση σε όλους αυτούς που προσπαθούν να παρουσιάσουν τον ιδεολογικό τους πρόγονο Μεταξά ως αντισυστημικό, και ο Ι. Μεταξάς και οι ίδιοι τώρα, δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα όπλο του καπιταλισμού, καταδικασμένοι σε κάθε τους προσπάθεια να βρίσκουν τον λαό απέναντι τους. Γιατί οι λαοί που ταξικά προσανατολισμένοι αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο είναι αυτοί που ανήκουν στην σωστή πλευρά της ιστορίας.
Πέτρος Χατζηκωστής
Μέλος Τ.Ο. ΕΔΟΝ Τσεχίας
