13 Αυγούστου 1973, Bronx. Αρκούσε ένα από τα πολυάριθμα block parties που γινόταν εκείνη την εποχή, για να δώσει ζωή στο σημαντικότερο ίσως κεφάλαιο της σύγχρονης μουσικής. Στο hip-hop. Καθαρόαιμο παιδί των εκμεταλλευομένων και των καταπιεσμένων, έβαλε αμέσως κάτω από την ομπρέλα του όλη την αφροαμερικάνικη κουλτούρα και παράδοση (μουσική και μη) και δημιούργησε με τα ίδια συστατικά, κάτι νέο, κάτι επαναστατικό. Μια μουσική που δε χρειαζόσουν να έχεις φωνή για να τραγουδήσεις, αρκεί έμμετρα να έλεγες πότε αργά και πότε γρήγορα, λέξεις πάνω στο ρυθμό. Μια μουσική που δε χρειαζόσουν να ξέρεις κάποιο μουσικό όργανο για να συνθέσεις, αρκεί να έκοβες με το πικάπ και τον μίκτη τους δίσκους στα κατάλληλα σημεία.
Το hip-hop, λοιπόν, διαδόθηκε γρήγορα στις διάφορες αφροαμερικάνικες γειτονιές. Έγινε η φωνή τους μέσα από τις δημόσιες, εργατικές κατοικίες που έμεναν και τα γκέτο, μιας και ο οποιοσδήποτε μπορούσε να γράψει ένα ραπ κομμάτι. Μια φωνή που αρχικά μιλούσε για ανάλαφρα θέματα, μιας και κύριος σκοπός του MC, του τραγουδιστή ας πούμε του hip-hop, ήταν να συνοδεύει απλώς τον DJ . Όταν ζεις και μεγαλώνεις σε ένα τέτοιο περιβάλλον όμως, σε συνδυασμό και με την αμεσότητα που προσφέρει το hip-hop, δε γίνεται να μείνει ουδέτερο. Γρήγορα ο στίχος άρχισε να παρουσιάζει την κοινωνική πραγματικότητα που βίωναν καθημερινά, να την κριτικάρει. Ο στίχος άρχισε να πολιτικοποιείται, να προσπαθεί να αποδώσει ευθύνες, να βρει λύσεις. Το hip-hop άρχισε δηλαδή, με δειλά βήματα, να ανταποκρίνεται στην ταξική του καταγωγή.
Ένα από τα σπουδαιότερα σχήματα του είδους είναι οι Public Enemy οι οποίοι σύνδεσαν το hip-hop με το Black Power movement και τους Μαύρους Πάνθηρες. Ραπάραν για εξουσία στο λαό. Έτσι, αφροκεντρικός στίχος και σκέψη έγιναν κομμάτι του είδους, συνέθεσαν το λεγόμενο «conscious rap». Τα επόμενα χρόνια οι καλλιτέχνες και τα συγκροτήματα με παρόμοιο στίχο άρχισαν να πληθαίνουν.
Το αφροκεντρικό, conscious rap όμως με δυσκολία κατάφερε να ξεφύγει από εκεί που ήταν εγκλωβισμένο. Από το δίπολο μαύροι-λευκοί. Ο περιορισμός σε αυτό το δίπολο οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας συνείδησης η οποία ήταν περισσότερο φυλετικοκεντρική παρά ταξική. Αν και αναγνώριζαν την ταξική διαίρεση της κοινωνίας και τα προβλήματα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, οι εκμεταλλευτές για αυτούς μεταφράζονταν σε λευκούς. Έστω και πλούσιους, αλλά και πάλι η φυλή ήταν στο επίκεντρο. Εντός της αφροαμερικάνικης κοινότητας δεν έβλεπαν αφεντικά και γενικότερα εκμεταλλευτές, μόνο «Brothers and Sisters».
Κάπου στις αρχές του 1990, που το αφροκεντρικό ραπ ήδη είχε αρχίσει να χάνει mainstream έδαφος από το κυρίαρχο μέχρι και σήμερα gangsta rap, ξεπηδάει από το Oakland της Καλιφόρνια το σημαντικότερο πολιτικό σχήμα που γέννησε ποτέ αυτή η μουσική, οι The Coup. Για πρώτη φορά κάποιος μιλάει όχι απλά για τη σαπίλα του καπιταλισμού, αλλά για την επαναστατική διεκδίκηση της εξουσίας από την εργατική τάξη, για κομμουνισμό και για την πατριαρχική καταπίεση. Από το πρώτο κομμάτι του debut δίσκου τους, με όνομα Kill My Landlord, παρακινεί τον ακροατή να διαβάσει αμέσως το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Έτσι, το αμιγώς πολιτικό, ριζοσπαστικό hip-hop ξαναρχίζει να παίρνει σιγά σιγά τα πάνω του.
Η εικόνα που επικρατεί στην Ελλάδα λίγο πολύ ακολουθεί την ίδια πορεία, με την hip-hop μουσική να ασχολείται κατά καιρούς με κοινωνικά ζητήματα αλλά να μην τολμά να πάρει θέση για τον τρόπο επίλυσης τους. Αποφεύγει επιμελώς να τοποθετήσει τα ζητήματα στην ταξική τους βάση. Αυτό ισχύει για την πλειοψηφία των συγκροτημάτων που εκπροσωπούν την ελληνική hip-hop μουσική. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις.
Προμετωπίδα της προσπάθειας ριζοσπαστικοποίησης αυτού του είδους μουσικής είναι το συγκρότημα Rebellion Connexion. Το 2007 που ξεκινάει τα πρώτα του βήματα το γκρούπ κάνει ξεκάθαρο τον σκοπό του «Η εμπορευματοποίηση της τέχνης εν γένει και πιο συγκεκριμένα στη μουσική έχει βαρύ αντίκτυπο στο hip hop την τελευταία σχεδόν 20αετία. Το πρότυπα του καπιταλισμού, η αστική ηθική και αντίληψη σε συνδυασμό με την δίψα των πολυεθνικών μουσικών εταιρειών για την αύξηση της κερδοφορίας έχουν καταντήσει την μουσική που αγαπάμε, από ένα μέσο που μπορεί να αξιοποιείται να βγαίνουν προς τα έξω προβληματισμοί, κοινωνικά προβλήματα, ο συλλογικός τρόπος αγώνα ενάντια στην πολιτική, αυτή που καθιστά τις ζωές των εργαζόμενων αναλώσιμες και φτηνές, σε ένα μέσο αναπαραγωγής της αστικής ιδεολογίας, υποκουλτούρας και ίσως χειραγώγησης συνειδήσεων που αγαπούν το hip hop σαν μουσικό ρεύμα. Αυτό που εμείς προσπαθούμε είναι μέσα από τη μουσική μας να προβάλλουμε την ιδεολογία μας τις αξίες και την ηθική της κοινωνίας που αγωνιζόμαστε να δημιουργήσουμε.»
Μέχρι σήμερα, το πολιτικό hip-hop έχει μεγαλώσει ακόμα περισσότερο. Ακόμα κι έτσι όμως, δεν έχει μεγαλώσει τόσο ώστε να καταφέρει να φτάσει σε αρκετά αυτιά. Το ταξικά ενσυνείδητο hip-hop από την άλλη, το hip-hop αυτό που δεν κριτικάρει απλά έναν συγκεκριμένο πρόεδρο ή επιδιώκει λύσεις εντός συστήματος, αλλά βάζει στο στόχαστρο τον πραγματικό εχθρό είναι ακόμα πιο περιορισμένο. Το hip-hop δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αντανάκλαση της κοινωνίας και καλώς ή κακώς κουβαλάει αντίστοιχα όλες τις «αρρώστιες» της. Δεν υπάρχει μη στρατευμένη τέχνη. Όταν δεν υπάρχει επίγνωση αυτού όμως, ασυνείδητα στρατεύεσαι με το κυρίαρχο.
Πέτρος Κούκος
Μέλος Πολιτιστικού Γραφείου ΕΔΟΝ Λευκωσίας
