Στις 27 Απριλίου 2008 έφυγε από τη ζωή ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης της Κύπρου Μάριος Τόκας, μετά από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο. Παρόντες στο τελευταίο χειροκρότημα στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών ο Πρόεδρος και υπουργοί της Κυπριακής Δημοκρατίας, καλλιτέχνες της Ελλάδας και της Κύπρου και πλήθος φίλων κι εκτιμητών του έργου του, ανάμεσα τους και μεγάλη αντιπροσωπεία της Προοδευτικής Αθήνας.
Ο Μάριος Τόκας γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1954. Απόφοιτος του Λανιτείου Γυμνασίου Λεμεσού. Στα 9 του χρόνια γίνεται μέλος της φιλαρμονικής του Δήμου Λεμεσού, ενώ παράλληλα φοιτά στο Εθνικό Ωδείο Λεμεσού. Η περίοδος της στρατιωτικής του θητείας (1972-75) του άφησε τραυματικές εμπειρίες, είπε ο ίδιος. Τα γεγονότα εκείνα και η γεμάτη πίκρα ζωή, γίνονται πηγή έμπνευσης για κάποια από τα έργα του. Βαθύτατα πολιτικοποιημένος, ο Μάριος Τόκας άρχισε να γυρίζει από πόλη σε πόλη, κάνοντας συναυλίες για να εμψυχώνει τους Κύπριους και να μαζέψει χρήματα για τους πρόσφυγες. Μετά το τέλος της θητείας του εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα όπου συνεχίζει τις μουσικές σπουδές, ενώ φοιτά και στη Φιλοσοφική.
Το 1976 και το 1983 εκπροσωπώντας την ΕΔΟΝ, συμμετέχει στο Διεθνές Φεστιβάλ πολιτικού τραγουδιού «Κόκκινη Παπαρούνα» στη Μιλακοέβγκραντ της Λ.Δ. Βουλγαρίας και το 1977 σε αντίστοιχο Φεστιβάλ στο Βερολίνο. Το 1979 κάνει το δισκογραφικό του ξεκίνημα με δυο μεγάλους δίσκους: «Τραγούδια της παρέας» με ερμηνευτή το Μ. Μητσιά και «Άρες Μάρες Κουκουνάρες» παιδικά τραγούδια σε στίχους Φώντα Λάδη με ερμηνεύτρια την Τάνια Τσανακλίδου. Πήρε μέρος σε τρία Φεστιβάλ Πολιτικού Τραγουδιού της ΕΔΟΝ και σε Παγκύπρια Φεστιβάλ της Οργάνωσης.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα, συμμετέχει ενεργά στο πολιτιστικό κίνημα του δημοκρατικού φοιτητικού κινήματος. Ανασκαλίζοντας μάλιστα το αρχείο της Προοδευτικής, βρήκαμε δεκάδες αναφορές στη συμβολή του στην πολιτιστική δράση της παράταξης. Στα πρώτα του βήματα, ο Μάριος Τόκας στην Αθήνα τραγουδούσε στις σαββατιάτικες, τότε, μπουάτ της Προοδευτικής. Η μπουάτ στην Πλάκα, όπου τραγουδούσε ο Τζαβέλλας τα «Αντάρτικα», ήταν πολύ μικρή για να χωρέσει το Μάριο και τα τραγούδια του. Εδώ πρωτοτραγούδησε τα πρώτα πολιτικά τραγούδια του: «Η δική μου η πατρίδα» και «Αδελφέ μου Οσμάν». Η χορωδία της Προοδευτικής υπό τη διεύθυνσή του είχε τις πιο μαζικές εκδηλώσεις της.
Ξεχωρίσαμε μάλιστα και μερικές σημαντικές εκδηλώσεις της Προοδευτικής με το μουσικοσυνθέτη. Τον Απρίλη του 1977 η μεγάλη εκδήλωση προς τιμή των ηρωομαρτύρων Καβάζογλου και Μισιαούλη και τον Απρίλη του 1978 η μεγάλη συναυλία του Μάριου Τόκα στο Πολυτεχνείο, την οποία συνδιοργάνωσε η Προοδευτική με την Αναγέννηση. Εκεί ο νεαρός τότε καλλιτέχνης παρουσίασε μπροστά σε εκατοντάδες φοιτητές τα έργα του: μελοποιημένη ποίηση του Ναζίμ Χικμέτ, του Ρίτσου, του Θεοδόση Πιερίδη και του Γεφτουσένκο.
Ο Τόκας, μαζί με άλλους γνωστούς καλλιτέχνες (Μ. Δημητριάδη, Κούτρας, Θωμαϊδης), συμμετείχαν στην ιστορική εκδήλωση που διοργάνωσε η Προοδευτική, με τρομερή επιτυχία, στο αμφιθέατρο της ΑΣΟΕΕ, το Φλεβάρη του 1979. Ήταν μια εκδήλωση αλληλεγγύης και συλλογής χρημάτων για τους τριακόσιους Τουρκοκύπριους φοιτητές της Κωνσταντινούπολης, που είχαν εκδιωχθεί από τις φοιτητικές εστίες μετά από απαίτηση του Ντενκτάς, επειδή διαδήλωσαν υπέρ της ανεξαρτησίας της Κύπρου και της λύσης του κυπριακού στη βάση των αποφάσεων του ΟΗΕ. Ο Μάριος Τόκας είναι, μάλιστα, ο συνθέτης του ύμνου της Προοδευτικής.
Στη συνέχεια, συνεργάζεται και με το μεγάλο ποιητή Γ. Ρίτσο στο δίσκο «Πικραμένη μου γενιά» με ερμηνευτή το Λάκη Χαλκιά. Στο δίσκο απαγγέλλει, μάλιστα, και ο ίδιος ο Ρίτσος. Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 και μετά, οι επιτυχίες διαδέχονται η μια την άλλη και η μουσική του ταξιδεύει παντού. Τα τραγούδια του ερμήνευσαν μεγάλα ονόματα: Καλογιάννης, Μητροπάνος, Πάριος, Νταλάρας, Τερζής, Γλυκερία, Αλεξίου, Γαλάνη, Μαρινέλλα, Διονυσίου, Χαλκιάς, Κανελλίδου κ.ά. Ο Μάριος δεν πρόλαβε να δώσει έργα του, που αγάπησε πολύ και βρίσκονται σε παρτιτούρες και ηχογραφήματα.
Ο Τόκας μελοποίησε στίχους του ήρωα Ευαγόρα Παλληκαρίδη κι αγάπησε με αγνότητα την Ελλάδα, υμνώντας την ομορφιά και τον πολιτισμό της. Ύμνησε τον έρωτα και τη ζωή. Συνέδεσε όμως τη μουσική με την ανθρωπιά και τη σεμνότητα που τον χαρακτήριζε, καθώς εμφορείτο από τα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης, όπως του τα δίδαξε ο πατέρας του και η κυπριακή Αριστερά, της οποίας ήταν παιδί. Στα πρώτα του έργα, μελοποίησε ποιήματα του πατέρα του που αφορούσαν τις σχέσεις Ε/κ και Τ/κ και τον πόθο για κοινή ειρηνική πατρίδα.
«Η δική μου η πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο, ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει ν’ αγαπώ». Μπορούσε να ήταν διαφορετικός ο αποχαιρετισμός στο Μάριο; Το τραγούδι αυτό που συνέθεσε ο μεγάλος μας μουσικοσυνθέτης τον συντρόφευσε στην τελευταία του κατοικία. Η ανάγκη για μια κοινή πατρίδα ήταν διάχυτη ήδη, από τα πρώτα έργα που μελοποίησε. Το παράπονο του για τη μοιρασμένη πατρίδα και την ανάγκη για επανένωση της, εκφράζεται μέσα από τους στίχους της Τουρκοκύπριας συμπατριώτισσάς μας Νεσιέ Γιασίν. Η πορεία του έργου αυτού είναι υποδειγματική. Στην αρχή κατακρίνεται με λύσσα από κάποιους στην Κύπρο, οι ίδιοι μάλιστα που είχαν ευθύνες για την τραγωδία. Έγινε, όμως, ο ύμνος όλων των Κυπρίων που θέλουν και εργάζονται για την επανένωση. Σήμερα, οι στίχοι αυτοί, που γράφτηκαν από μια δεκαεφτάχρονη τότε Τ/κ και ακούγονται στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία, μέσα από τη μουσική του Μάριου, οδηγούν τον αγώνα για την επανένωση και τη συμβίωση όλων των παιδιών της Κύπρου.
Ο Μάριος έφυγε ανήμερα της Ανάστασης για να μας θυμίζει ότι οι δημιουργοί είναι πάντα μαζί μας για να πλουτίζουν, να γλυκαίνουν και να οδηγούν τη ζωή μας όλο και πιο ψηλά.
Ερατώ Φανίδου
*Ανασδημοσίευση απο ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑΣ