Η συντροφική βία (ΣΒ) είναι η πιο κοινή μορφή βίας προς τις γυναίκες, και ασκείται από σύντροφο ή πρώην σύντροφο. Προκαλεί σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη συμπεριλαμβανομένης και της σωματικής επίθεσης, του σεξουαλικού εξαναγκασμού, της ψυχολογικής κακοποίησης και της άσκησης ελέγχου (WHO, 2017). Η ΣΒ αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας και καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων (World Health Organization, 2011). Ως σύντροφος θεωρείται το πρόσωπο με το οποίο κάποιος/α μπορεί να έχει μια στενή προσωπική σχέση που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική σύνδεση, τακτική επαφή, συνεχή σωματική επαφή και / ή σεξουαλική συμπεριφορά) να φέρει την ταυτότητα του ζευγαριού, ή γ) να έχει ανεπίσημη σχέση και γνώση για τη ζωή του (Chisholm, Bullock and Ferguson, 2017).
Υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες σε βία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της περιόδου μετά τον τοκετό. Μία πιθανή αιτία γι’ αυτό είναι το ότι η εγκυμοσύνη προκαλεί ανασφάλεια στη γυναίκα και ως εκ τούτου αυξάνει το κίνδυνο για καταχρηστικές σχέσεις (Gashaw et al, 2018). Βέβαια, τα σχετικά δεδομένα διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χώρα και τo πολιτισμικό πλαίσιο (Velasco et al., 2014). Από την άλλη, η μετάβαση στην πατρότητα συνοδεύεται πολλές φορές από διαφορετικές συναισθηματικές αντιδράσεις (Chin, Hall and Daiches, 2011), με τους βίαιους άνδρες να μην είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αυτή τη μετάβαση αποτελεσματικά, και να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνη και της γονεϊκότητα (Perel and Peled, 2008). Παράγοντες κινδύνου για την άσκηση βίας από το σύντροφο στη γυναικά είναι η νεαρή ηλικία, βιώματα βίας κατά την παιδική ηλικία, διαταραχές προσωπικότητας και παλαιότερο ιστορικό βίας (WHO, 2012). Συνολικά, οι οικονομικές δυσκολίες, η μείωση της σεξουαλικής δραστηριότητας κατά την εγκυμοσύνη και η μετάβαση στη γονεϊκότητα φαίνεται να επηρεάζουν την ισορροπία των ζευγαριών (Harandi, Taghinasab and Nayeri, 2017).
Η ΣΒ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει συνδεθεί με αρνητικές επιπτώσεις στη γυναίκα, όπως καταθλιπτική διαταραχή/ επιλόχεια κατάθλιψη, αυτοκτονία και γυναικοκτονία (Shidhaye et al., 2011 Beydoun et al., 2012; Nhi et al., 2019), αλλά και στο έμβρυο, όπως πρόωρο τοκετό, χαμηλό βάρος γέννησης και ενδομήτριο θάνατο εμβρύου (Hill et al., 2016). Άλλοι ερευνητές αναφέρουν ότι η ΣΒ κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη μετέπειτα σύνδεση μητέρας και βρέφους (Hooker et al., 2016).
Την ίδια στιγμή, η περίοδος της εγκυμοσύνης μπορεί να αποτελέσει ένα κρίσιμο σημείο παρέμβασης, καθότι πολλές γυναίκες χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες υγείας κατά τη διάρκεια της. Η προγεννητική φροντίδα μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για την ανίχνευση ΣΒ και την παροχή υπηρεσιών για την πρόληψη και τον μετριασμό των συνεπειών της στη γυναίκα, στο έμβρυο και μετέπειτα στο παιδί (Hill et al., 2016;(Van Parys et al., 2014). Οι συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την προάσπιση της θετικής εμπειρίας της εγκυμοσύνης και της περιγεννητικής φροντίδας, και συνολικά την προαγωγή θετικών βιωμάτων στις περιόδους αυτές προτείνουν να γίνεται κλινική αξιολόγηση για την ανίχνευση περιπτώσεων ΣΒ κατά τις τακτικές επισκέψεις των εγκύων στις υπηρεσίες υγείας (WΗΟ, 2016). Έμφαση πρέπει να δίνεται στην αξιολόγηση των συνθηκών κατά τις οποίες συμβαίνουν τέτοια περιστατικά, αλλά και στους παράγοντες που σχετίζονται με το φαινόμενο. Απώτερος στόχος είναι να προσφέρεται υποστηρικτική φροντίδα, αλλά και να ενεργοποιούνται οι κατάλληλες παραπομπές προς άλλους επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο (WΗΟ, 2016).
Οι μαίες, λόγω του ρόλου τους στη προγεννητική φροντίδα, τις περισσότερες φορές είναι οι πρώτοι επαγγελματίες υγείας που θα αντιληφθούν περιπτώσεις ΣΒ (Baird et al., 2015;Eustace et al., 2016). Οι έγκυες, από την άλλη, αναμένεται να νιώσουν ασφάλεια και οικειότητα ώστε να αποκαλύψουν πληροφορίες για τυχόν βιώματα ΣΒ, εάν προηγουμένως έχει αναπτυχθεί μεταξύ αυτών και της μαίας μία σχέση εμπιστοσύνης, που να χαρακτηρίζεται από σεβασμό προς τη γυναίκα και επαγγελματισμό από την πλευρά της μαίας (Baird, Salmon and White, 2013).
Παρόλαυτα, οι επαγγελματίες υγείας αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην αξιολόγηση θεμάτων βίας και στον εντοπισμό γυναικών θυμάτων ΣΒ, λόγω της ευαίσθητης φύσης του θέματος, την έλλειψη εκπαίδευσης και δεξιοτήτων αξιολόγησης στον τομέα αυτό, αλλά και δεξιοτήτων διαχείρισης τέτοιων περιπτώσεων μετά την αποκάλυψή τους (Feder et al., 2011; Sprague et al., 2018). Σύμφωνα με τους Henriksen et al., (2017) φαίνεται ότι αν και οι μαίες γνωρίζουν τις κατευθυντήριες γραμμές και καταβάλλουν προσπάθειες για την εφαρμογή τους, ωστόσο, απαιτείται λειτουργικότερη οργάνωση των προγεννητικών υπηρεσιών προκειμένου να υποστηριχθούν οι μαίες, ώστε να αξιολογούν και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά ζητήματα ΣΒ.
Tα στατιστικά εννοείς και τα ερευνητικά δεδομένα στην Κύπρο είναι μηδαμινά αναφορικά με τα περιστατικά ΣΒ κατά την εγκυμοσύνη. Ειδικότερα, με βάση τα στατιστικά στοιχεία της Αστυνομίας Κύπρου, καταγράφηκαν το διάστημα 2014-2018, 4712 περιστατικά βίας στην οικογένεια, εκ των οποίων τα 2868 (60,87%) ήταν κατά ενηλίκων γυναικών, χωρίς όμως να έχει καταγραφεί σε ποιο ποσοστό τα περιστατικά αυτά συνέβησαν σε περίοδο εγκυμοσύνης της γυναίκας ή όχι (ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΥΠΡΟΥ, 2018).
Βάσει των πιο πρόσφατων στοιχείων του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) από τις 1680 υποθέσεις βίας κατά των γυναικών που καταγράφηκαν, σε ποσοστό 2% οι γυναίκες εγκυμονούσαν (ΣΠΑΒΟ, 2017).
Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι η συχνότητα ΣΒ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης δεν έχει μελετηθεί στην Κύπρο σε εθνική εμβέλεια, ούτε υπάρχουν καταγεγραμμένα σχετικά περιστατικά στις υπηρεσίες προγεννητικής φροντίδας. Επομένως, θα ήταν χρήσιμο να διερευνηθεί και να καταγραφεί σε μελλοντικές μελέτες η πραγματική έκταση του φαινομένου. Όπως και να καταγραφούν οι εμπειρίες και οι στάσεις των επαγγελματιών υγείας σχετικά με περιστατικά ΣΒ κατά την εγκυμοσύνη, αλλά και οι γνώσεις τους σχετικά με την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση ή τους. Βέβαια, προκειμένου να γίνεται έγκυρη καταγραφή των εν λόγω περιστατικών είναι απαραίτητο οι επαγγελματίες υγείας, και ειδικά εκείνοι των υπηρεσιών προγεννητικής φροντίδας και οι μαίες να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι στην αξιολόγηση, καταγραφή και αντιμετώπισή περιπτώσεων ΣΒ Κατά την εγκυμοσύνη. Η πρόληψη των περιστατικών ΣΒ κατά την εγκυμοσύνη και η αντιμετώπιση τους απαιτείται να είναι μέρος των υπηρεσιών προγεννητικής φροντίδας, στελεχωμένες με κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό. Αυτό προϋποθέτει την επιμόρφωση και τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των μαιών στο θέμα της ΣΒ κατά την εγκυμοσύνη και την εφαρμογή κλινικών δεξιοτήτων για έγκαιρο εντοπισμό των περιστατικών αυτών.
Εμμανουέλα Μανώλη
Bsc, Msc, PhD (c) RN RM
Μαία - Υποψήφια Διδάκτορας
Ειδική Επιστήμονας Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ειδική Επιστήμονας Πανεπιστήμιο Frederick
