Της Έλενας Ψύλλου
Μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Συγκοινωνιών του Imperial College London με ειδίκευση στην Ασφάλεια των Αερομεταφορών
Η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη από αποφάσεις τις οποίες λαμβάνουμε χωρίς καν να το αντιληφθούμε. Για παράδειγμα, μπαίνουμε στο αυτοκίνητο και χωρίς να το σκεφτούμε, κατευθυνόμαστε στο σχολείο ή στη δουλειά, μέσα από τις ίδιες οδούς, όπως κάναμε χθες, προχθές και κάθε άλλη μέρα. Τι συμβαίνει όμως όταν η μια λωρίδα του δρόμου είναι κλειστή για συντήρηση; Παίρνουμε το ίδιο δρόμο με μεγάλες καθυστερήσεις ή αναζητούμε ένα άλλο δρομολόγιο με λιγότερες καθυστερήσεις;
Τον τρόπο που λαμβάνονται αυτές οι αποφάσεις και το πώς μπορούμε να τον βελτιώσουμε, για το άτομο, τη κοινωνία και το περιβάλλον, είναι μέρος του επιστημονικού κλάδου που ασχολείται με τον «ανθρώπινο παράγοντα».
Ο τρόπος που λαμβάνονται αποφάσεις έχει ελκύσει το ενδιαφέρον σε πολλούς τομείς, από τις οικονομικές επιστήμες μέχρι τη μηχανική και την φιλοσοφία. Για παράδειγμα στις αερομεταφορές, για δεκαετίες ολόκληρες, οι ερευνητές μελετάνε το πώς οι πιλότοι αεροσκαφών λαμβάνουν αποφάσεις, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι ανά πάσα στιγμή λαμβάνονται οι κατάλληλες αποφάσεις την κατάλληλη στιγμή. Εφαρμογές αυτών των ερευνών έχουν συμβάλει στην βελτίωση του σχεδιασμού του πιλοτηρίου, στην ασφαλή χρήση νέων τεχνολογιών και στα ωράρια εργασίας.
Η διαδικασία λήψεως αποφάσεων δύναται να χωριστεί σε τρία κύρια στάδια:
α. Εντοπισμός των δεδομένων
β. Εξακρίβωση πιθανών δράσεων/επιλογών με βάση τα δεδομένα
γ. Επιλογή καταλληλότερης δράσης υπό τις περιστάσεις.
Οι κύριες προκλήσεις σε αυτή τη διαδικασία είναι τα ελλιπή δεδομένα και η πίεση του χρόνου ώστε να παρθεί μια απόφαση. Σε αυτές τις δύο πτυχές είναι που επικεντρώνονται οι περισσότερες έρευνες στο τομέα.
Οι αερομεταφορές και η εκκένωση κτιρίων σε έκτακτες ανάγκες, είναι κάποια από τα τρανταχτά παραδείγματα, όπου αυτές οι έρευνες είναι πολύ σημαντικές, λόγω των πολλαπλών προκλήσεων που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι εμπλεκόμενοι. Οι αποφάσεις του διευθυντή, του πιλότου, του εργαζόμενου, μπορούν να αποβούν μοιραίες ή σωτήριες, αν οι μηχανισμοί λήψεως αποφάσεων λειτουργήσουν σωστά ή όχι.
Σύμφωνα με τον Gary Klein, ο οποίος είναι ο εισηγητής της «βιωματικής λήψης αποφάσεων», οι άνθρωποι ανατρέχουν στις αποφάσεις που έλαβαν στο παρελθόν για να βρουν μια ικανοποιητική δράση, κάτω από πίεση χρόνου ή έλλειψης δεδομένων. Βασικό στοιχείο της επιτυχίας είναι οι πρωταγωνιστές να αντιληφθούν ορθά το πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν, να επεξεργαστούν όσο καλύτερα μπορούν τα κύρια δεδομένα συσχετίζοντάς τα με παρόμοιες καταστάσεις που βίωσαν στο παρελθόν. Αυτή η διαδικασία εξοικονομεί χρόνο, που είναι πολύτιμος σε πολλούς τομείς, όπως για παράδειγμα στις αερομεταφορές.
Η συνεχής ένταξη νέων τεχνολογιών στις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες, θα ήταν αδύνατο να μην επηρεάσει τον τρόπο και την αποτελεσματικότητα των αποφάσεων που λαμβάνονται. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τους πιλότους μικρών αεροσκαφών, με την εξέλιξη αυτών των συστημάτων και την καλύτερη κατανόησή τους, οι πιλότοι έχουν πλέον αντικαταστήσει τη χρήση των χάρτινων χαρτών κατά τη πλοήγησή τους, μειώνοντας σημαντικά την προεργασία του ταξιδιού, αφού πλέον οι κρίσιμοι υπολογισμοί όπως απόστασης και ποσότητας καυσίμων γίνονται από την εφαρμογή μέσα σε μόλις λίγα λεπτά, έναντι μερικών ωρών που χρειάζονταν προηγουμένως.
Παρόλα αυτά παρατηρήθηκε ότι αυτοί οι πιλότοι εξαρτιούνταν μόνο στις μετρήσεις των δορυφόρων, γνωστό ως GPS, για την πλοήγησή τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάνουν εύκολα τον προσανατολισμό τους κατά την διάρκεια της πτήσης τους, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την ασφάλεια των αερομεταφορών σε μια ολόκληρη περιοχή.
Πολυετής έρευνα που έγινε με πιλότους μικρών αεροσκαφών μιας μηχανής σε Ηνωμένο Βασίλειο, Νορβηγία, Φιλανδία και Καναδά στο πανεπιστήμιο του Imperial College London, έχει καταλήξει ότι η χρήση των συσκευών τάμπλετ από τους πιλότους έχει αλλάξει σημαντικά τον τρόπο λήψεως αποφάσεων πριν και κατά τη διάρκεια της πτήσης.
Η εν λόγω έρευνα έχει επίσης ανακαλύψει νέες προκλήσεις που καλούνται πλέον οι πιλότοι να αντιμετωπίσουν λόγω της χρήσης αυτών των νέων τεχνολογιών, όπως είναι για παράδειγμα η έλλειψη προσοχής του περιβάλλοντος εκτός του αεροπλάνου και η συνεχής παρακολούθηση της οθόνης του τάμπλετ. Αυτό εμπερικλείει σημαντικούς κινδύνους, ιδιαίτερα για τα μικρά αεροπλάνα που δεν έχουν μοντέρνα συστήματα αποφυγής σύγκρουσης, αφού μπορεί να μην γίνει έγκαιρα αντιληπτό ένα άλλο αεροπλάνο και να επέλθει σύγκρουση.
Είναι εύλογο κάποιος να συσχετίσει την πιο πάνω έρευνα με τους οδηγούς αυτοκινήτων, αφού και οι δύο βασίζονται στην όρασή τους για αποφυγή πρόσκρουσης με άλλα οχήματα. Σε περίπτωση που ο οδηγός βασίζεται σε εφαρμογή, όπως για παράδειγμα το Google Maps, καθώς οδηγεί, πιθανόν να βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση όπως τους πιλότους με τα τάμπλετ. Ο οδηγός παρακολουθεί συνεχώς την οθόνη του κινητού του για να αλλάξει κατεύθυνση, έχοντας περιορισμένη αντίληψη της απόστασης του με τα γύρω οχήματα, πεζούς και ποδηλάτες, αυξάνοντας έτσι το κίνδυνο να προκαλέσει σοβαρό ατύχημα.
Πέραν αυτών, ομοιότητες υπάρχουν και στο προγραμματισμό του ταξιδιού. Υπάρχουν συχνά περιπτώσεις που οδηγοί εναπόκεινται στην εφαρμογή για τον υπολογισμό της πιο σύντομης διαδρομής που μπορεί να περνά μέσα από γειτονίες με παιδιά και επικίνδυνες διασταυρώσεις, αντί να επιλέξουν μια κύρια οδική αρτηρία. Με έγκαιρη ανασκόπηση του προτεινόμενου δρομολογίου μπορούν να αποφευχθούν πιθανά σημεία πρόσκρουσης και το ταξίδι να γίνει πολύ πιο ασφαλές. Γιατί στο τέλος της ημέρας, ο οδηγός είναι αυτός που καλείται να αποφασίσει εάν θα αποδεχτεί το προτεινόμενο δρομολόγιο ή αν θα κάνει τροποποιήσεις.
Εκμεταλλεύσου τις νέες τεχνολογίες με κριτικό τρόπο.
Άσκηση: Την επόμενη φορά που θα χρησιμοποιήσεις κάποια εφαρμογή όπως το Google Maps, σκέψου πως η χρήση αυτής της εφαρμογής άλλαξε τη συμπεριφορά σου και συγκεκριμένα πως άλλαξε την ανοχή σου στο κίνδυνο και αν η τελική σου απόφαση βασίστηκε σε προηγούμενη εμπειρία.
Άρθρο που κυκλοφόρησε στη "Ν" Μαρτίου
