Από την Φεουδαρχία στον Καπιταλισμό
Στο προηγούμενο μέρος της ανάλυσης για τον Ιστορικό Υλισμό, καταγράψαμε συνοπτικά την εξέλιξη της κοινωνίας και την διαμόρφωση των σχέσεων παραγωγής μέσα από τους πρώτους κοινωνικο-οικονομικούς σχηματισμούς.Σε αυτό το μέρος, θα ασχοληθούμε με το πέρασμα από την Φεουδαρχία στον Καπιταλιστικό ή Κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής.
Παραγωγικές δυνάμεις & Σχέσεις παραγωγής
Το πέρασμα από το ένα κοινωνικό σύστημα στο άλλο, πραγματοποιείται σαν αποτέλεσμα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, δηλαδή των στοιχείων εκείνων που μαζί με τον άνθρωπο παρέχουν στην κοινωνία την δυνατότητα παραγωγής. Η εξέλιξη από τα πρωτόγονα εργαλεία στο τόξο και τα βέλη, από την πρωτόγονη κτηνοτροφία στην καλιέργια φυτών και την γεωργία,από την χειροτεχνία στην βιομηχανική παραγωγή και από την ατμομηχανή στον εξηλεκτρισμό και την ατομική ενέργεια, περιγράφει σε γενικές γραμμές την εξέλιξη των μέσων παραγωγής.Οι εξελίξεις αυτές, είχαν ως αποτέλεσμα την αλλαγή των ανθρώπων, των γνώσεων και των ικανοτήτων τους, κάτι που σηματοδοτούσε αλλαγές στις σχέσεις των ανθρώπων στην παραγωγή. Οι σχέσεις παραγωγήςαπεικονίζουν σε κάθε κοινωνία το σύνολο των υπάρχουσων οικονομικών σχέσεων των ανθρώπων στην παραγωγη και εκφράζουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής (εργαλεία, μηχανές κλπ).
Στην πορεία της εξέλιξης, σε κάποιο στάδιο, οι παραγωγικές σχέσεις μπαίνουν εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και κατ’ επέκταση στην παραπέρα εξέλιξη και πρόοδο της κοινωνίας. Η αποκατάσταση της αντιστοιχίας ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις παραγωγικές δυνάμεις, γίνεται επαναστατικά με την καταστροφή των παλιών και την αντικατάσταση τους με νέες σχέσεις παραγωγής που να ανταποκρίνονται στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων. Μέσα από την διαδικασία αυτή (αναπόσπαστο στοιχείο της οποίας είναι η ταξική πάλη), οδηγούμαστε στο πέρασμα από το ένα κοινωνικό σύστημα στο άλλο, από το κατώτερο στο ανώτερο, από το συντηρητικό στο προοδευτικό, από το παλιό στο καινούργιο.
Από τη Φεουδαρχία στον Καπιταλισμό
Η ραγδαία ανάπτυξη του εμπορίου στις αρχές του 16ου αιώνα οδήγησε σε τεράστια ζήτηση εμπορευμάτων και ανέδειξε τη βασική αντίθεση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής.Τα εργαστήρια χειροτεχνίας που ήταν η κύρια μονάδα παραγωγής τότε, δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στην ζήτηση αυτή, λόγω του οτι οι φεουδάρχες κρατούσαν τους δουλοπάροικους δεμένους στην γη τους και με αυτό τον τρόπο μακρία από τις πόλεις. Έτσι, οι φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής, εμπόδιζαν την παραπέρα ανάπτυξη της παραγωγής. Η μετάβαση από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό, ολοκληρώθηκε με τις αστικές επαναστάσεις του 18ου αιώνα οι οποίες τσάκισαν τα δεσμά της φεουδαρχίας και εγκαθίδρυσαν νέες σχέσεις παραγωγής, αυτές του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, του ιδιοκτήτη καπιταλιστή και του «ελεύθερου» εργάτη.
Ο καπιταλισμός ξεκινά να αναπτύσσεται στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα και καταλαμβάνει την κυρίαρχη θέση σε όλα σχεδόν τα μέρη του κόσμου σήμερα. Σε σύγκριση με την φεουδαρχία είναι πιο προοδευτικό σύστημα (όπως η φεουδαρχία από την δουλοκτησία), αφού στον καπιταλισμό η παραγωγικότητα αναπτύσσεται με αλματώδη ρυθμό μέσα από τις αλλαγές στην τεχνική και την τεχνολογία ενώ συνοδεύεται με έναν συνεχή καταμερισμό της εργασίας και την κοινωνικοποίηση της παραγωγής.
Χαρακτηριστικό του κεφαλαιοκρατικού τόπου παραγωγής είναι η παραγωγή εμπορευμάτων. Στον καπιταλισμό οτιδήποτε δεν μπορεί να λειτουργήσει ως εμπόρευμα (δηλαδή να φέρει οικονομικό κέρδος) θεωρείται άχρηστο και είναι άχρηστο για τον καπιταλισμό. Στον καπιταλισμό η ανθρώπινη δραστηριότητα υποβαθμίζεται σε μισθωτή εργασία, δηλαδή σε ξόδεμα ανθρώπινης εργατικής δύναμης. Γι’ αυτό οι άνθρωποι στον καπιταλισμό αδυνατούν να βρουν νόημα στην εργασία τους αλλά και στη ζωή τους γενικότερα.
Ειδοποιός διαφορά του καπιταλισμού σε σχέση με όλα τα προηγούμενα συστήματα είναι το γεγονός ότι η εργασία έχει νόημα μόνο ως μισθωτή εργασία αγορασμένη από τον κεφαλαιοκράτη, που προορίζεται να παράξει αξία περισσότερη από όσα κοστίζει. Η συνεχής διαδικασία (προτσές) της παραγωγής κέρδους είναι ο γενικός νόμος του καπιταλισμού. Αποτέλεσμα αυτού του γενικού νόμου είναι μια σειρά από αρνητικά φαινόμενα.
Η συνεχής αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας με αλματώδη ρυθμό, που είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για τον καπιταλισμό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το κεφάλαιο χρειάζεται μια συνεχώς αυξανόμενη αγορά για να πουλήσει τα συνεχώς αυξανόμενα εμπορεύματα του, δημιουργούν το πλαίσιο των κρίσεων του καπιταλισμού. Κρίσεις υπερπαραγωγής την κορυφαία των οποίων ζούμε σήμερα.