Πρόσφατα κυκλοφόρησε η νέα ταινία του Cristopher Nolan, “Oppenheimer”. Η ταινία βασίζεται στη ζωή του «πατέρα» της ατομικής βόμβας, Robert Oppenheimer και εστιάζει στα γεγονότα που προηγήθηκαν και ακολούθησαν της ρίψης της βόμβας.

Το περιεχόμενο της δημιουργεί, αναπόφευκτα, τραγικούς συνειρμούς, αφού κυκλοφόρησε σε μια εποχή όπου η πυρηνική εξοπλιστική κούρσα οξύνεται, με τον κίνδυνο μιας παγκόσμιας καταστροφής να κρέμεται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια των λαών της υφηλίου.

Η αλήθεια που μας είπαν...

Η ταινία έχει ένα κύριο διαφοροποιητικό παράγοντα, εν αντιθέσει με τις συνηθισμένες αμερικανικές παραγωγές: απεικονίζει τη θεσμική, αντικομμουνιστική υστερία που διεξήχθη στην Αμερική, στο στόχαστρο της οποίας βρέθηκε όποιος πολίτης έκανε το «λάθος» να εκφράσει σοσιαλίζουσες απόψεις. Προβάλλεται ορθώς ότι, οι διώξεις μελών, φίλων και συμπαθούντων του Κ.Κ. από το επίσημο κράτος, οι οποίες άγγιζαν -και ενίοτε ξεπερνούσαν- τα όρια του παραλογισμού, δεν ξεκίνησαν επί McCarthy αλλά είχαν εγκαινιαστεί τουλάχιστον μια δεκαετία νωρίτερα.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Oppenheimer, όπως παρουσιάζεται και στην ταινία, διατηρούσε φιλικές σχέσεις με το Κ.Κ. των ΗΠΑ -  άλλωστε τόσο η σύζυγος όσο και ο αδερφός του υπήρξαν μέλη του κόμματος, ενώ ο ίδιος υποστήριζε τον αγώνα των Δημοκρατικών στον Ισπανικό Εμφύλιο. Δεν ήταν κρυφή, ούτε η «ροπή» του προς τον συνδικαλισμό.

Αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν εναντίων του το 1954 όταν, μετά την άρνηση του να εργαστεί στο πρότζεκτ κατασκευής βόμβας υδρογόνου, η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας τον έσερνε από ακρόαση σε ακρόαση, με την κατηγορία του πράκτορα  της Σοβιετικής Ένωσης και της συνομωσίας σε «κομμουνιστική προδοσία». Τελικά, ελλείψει αποδεικτικών στοιχείων, η Επιτροπή απέσυρε το κατηγορητήριο της εσχάτης προδοσίας, αλλά τον στηλίτευσε γιατί  η εναντίωση του στη δημιουργία ενός νέου πυρηνικού όπλου «ήταν ενάντια στα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών».

...και η αλήθεια που μας έκρυψαν

Η ταινία παραδέχθηκε μια αντικειμενική πραγματικότητα αλλά απέκρυψε τεχνηέντως τον ελέφαντα στο δωμάτιο: ο στόχος της πυρηνικής βόμβας δεν ήταν η Ιαπωνία αλλά η ΕΣΣΔ.

Αποτελεί αδιαπραγμάτευτη ιστορική αλήθεια ότι, πολύ πριν τη ρήξη της ατομικής βόμβας, το τέλος του Πολέμου είχε ήδη προδιαγραφεί.

Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 και την ύψωση της κόκκινης σημαίας στο Ράιχσταγκ στις 9 Μαΐου 1945, μόνο η Ιαπωνία είχε απομείνει -τυπικά- ως ενεργή συνιστώσα του μετώπου των δυνάμεων του Άξονα. Είχε όμως, ουσιαστικά, ηττηθεί στρατιωτικά και βρισκόταν πολύ κοντά στη συνθηκολόγηση, μη έχοντας καμιά πολεμική δύναμη στο πλευρό της. Και δεν ήταν μόνο αυτό, αφού έπειτα από τη νικηφόρα εκστρατεία της ΕΣΣΔ στο ευρωπαϊκό μέτωπο, η προσοχή της στράφηκε σε αυτό της Άπω Ανατολής και την Ιαπωνία.

Τόσο η Αγγλία όσο και η Αμερική, κυρίως, ήταν ενήμερες από τη Διάσκεψη της Γιάλτας και του Πότσδαμ ότι, αφού ολοκληρωνόταν η συνθηκολόγηση της Γερμανίας, η ΕΣΣΔ θα κήρυσσε ολοκληρωτικό πόλεμο στην Ιαπωνία μέχρι και τη δική της συνθηκολόγηση.

Έχοντας αυτά υπόψη και με δεδομένο ότι, ήδη από τα τέλη Ιουλίου άρχισαν να οργανώνονται ενάμιση εκατομμύριο Σοβιετικοί στρατιώτες έξω από τη Μαντζουρία για εισβολή στα ιαπωνικά εδάφη, η Αμερική αξιοποίησε την επιστημονική ανακάλυψη για την οποία πίεζε από χρόνια, προκειμένου να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα.

Ήταν μια προληπτική επίδειξη ισχύος των ΗΠΑ, στην προοπτική διαμόρφωσης του μεταπολεμικού κόσμου υπό τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ΕΣΣΔ και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Υπάρχει ηθική στην ουδετερότητα;

Τόσο ο Oppenheimer όσο και οι υπόλοιποι επιστήμονες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα «Μανχάταν» για την ανακάλυψη και εκτόξευση της πυρηνικής βόμβας, εμφορούνταν από αντιναζιστικά αισθήματα και φιλοπατρία. Η αποτροπή του Χίτλερ να αποκτήσει πρώτος τη δυνατότητα πυρηνικού εξοπλισμού και η λήξη του πολέμου, ήταν η μόνιμη έγνοια εκατοντάδων επιστημόνων. Ο σκοπός όμως, δεν αγιάζει τα μέσα.

Πέρα από τον πατριωτικό ενθουσιασμό, οι συμμετέχοντες ήταν εκστασιασμένοι από την προοπτική ενός ασύλληπτου -μέχρι τότε- επιστημονικού επιτεύγματος. Μπροστά στην αυγή μιας τέτοιας ανακάλυψης, οι ηθικές αναστολές, οι ενδοιασμοί και η γνώση των προθέσεων του αμερικανικού κράτους, αντικαταστάθηκαν από το ντελίριο ενός πρωτόγνωρου επιστημονικού άλματος. Άλλωστε... θεωρούσαν ότι απλά έπρατταν το επιστημονικό καθήκον τους, ουδέτεροι, μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες.

Η εκτόξευση της πυρηνικής βόμβας, όπως ήταν επόμενο, δεν έφερε την παγκόσμια ειρήνη αλλά την ανθρωπότητα ένα βήμα πιο κοντά στον όλεθρο. Όπως παραδέχεται στην ταινία ο Oppenheimer προς τον Einstein:

• Φοβόμασταν ότι θα ξεκινούσαμε μια αλυσιδωτή αντίδραση η οποία θα κατέστρεφε ολόκληρο τον κόσμο.
• Το θυμάμαι καλά. Και τι μ’ αυτό;
• Νομίζω ότι το κάναμε.

Η βόμβα στα θεμέλια της αυταπάτης

Μπορεί, επομένως, η επιστήμη να παραμείνει ουδέτερη, να δράσει εκτός των καπιταλιστικών όρων και ορίων; Φυσικά και όχι γιατί αποτελεί και αυτή, ένα υποκείμενο το οποίο δέχεται την επίδραση των ταξικών δυναμικών που διέπουν και αλληλεπιδρούν στην κοινωνία.

Η επιστήμη δεν μπορεί να υπάρξει ξεκομμένη από τις σχέσεις παραγωγής ενός κράτους αφού η έρευνα, ο εξοπλισμός και το ίδιο το επιστημονικό προσωπικό ακόμη, διέπονται από τις επιταγές της κερδοφορίας και των ιδιωτικών επιχορηγήσεων. Οι ανάγκες των πολυεθνικών εταιριών και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί των καπιταλιστικών κρατών, είναι οι δύο κινητήριοι μοχλοί που καθορίζουν, σχεδόν σε αποκλειστικό βαθμό, το αντικείμενο και το προϊόν της έρευνας.

Επομένως, όσα επιστημονικά άλματα κι αν καταγραφούν, σε όσες τεχνολογικές ανακαλύψεις κι αν φτάσουμε και όση γνώση κι αν συσσωρεύσουμε, η επιστήμη, ξέχωρα, ποτέ δεν πρόκεται να ελευθερώσει την ανθρωπότητα.

Στυλιανός Ιωάννου

Συντακτική Επιτροπή «Νεολαίας»