Τη νύχτα της 24ης προς 25η του Απρίλη 1974, ενώ το δικτατορικό καθεστώς στην Πορτογαλία συμπληρώνει 42 χρόνια, δημιουργείται ένα στρατιωτικό κίνημα για την ανατροπή αυτού του καθεστώτος. Κάπως έτσι αρχίζει η «Επανάσταση των γαρυφάλλων» ή αλλιώς η επανάσταση του Απρίλη.
Πρωτεργάτες του κινήματος ήταν το Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων (ΚΕΔ), μια οργάνωση που συγκέντρωνε στους κόλπους της πολλούς κατώτερους και μεσαίους αξιωματικούς αλλά και αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη των πορτογαλικών Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτό που συνένωνε ουσιαστικά τα μέλη του ΚΕΔ ήταν η πεποίθηση ότι έπρεπε να τερματιστεί η αποικιοκρατική παρουσία της Πορτογαλίας στην Αφρική, αλλά και να τεθεί τέρμα στην δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας, που είχε οδηγήσει σε εξαθλίωση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Η κρίση, που μάστιζε την Πορτογαλία την εποχή εκείνη, οξύνεται από τον υπερδεκαετή αποικιακό πόλεμο που διεξήγαγε το φασιστικό καθεστώς της στην Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη και τη Γουινέα. Ο μισός και πλέον κρατικός προϋπολογισμός είχε διατεθεί γι' αυτόν το ληστρικό πόλεμο με άμεσο συνεπακόλουθο την αύξηση της φτώχειας και την ένταση της δυσαρέσκειας στο λαό και στο στρατό.
Παράλληλα, η διαρκής κοινωνική υποβάθμιση των στρατιωτικών, η πολιτική και ηθική ανυποληψία του καθεστώτος του μισητού Καετάνο (διάδοχος του δικτάτορα Σαλαζάρ) και η ισχυρή επιρροή του παράνομου Κομμουνιστικού Κόμματος, ήταν παράγοντες που άνοιξαν τον δρόμο για την ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος.
…η αντίστροφη μέτρηση αρχίζει
Το Φλεβάρη του 1974 εκδηλώνεται η ανοιχτή αντίθεση ενός μέρους της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας με την πολιτική της δικτατορίας. Τη νύχτα της 24ης του Απρίλη οι στρατιωτικές μονάδες από όλη τη χώρα κινούνται και καταλαμβάνουν όλα τα κρίσιμα σημεία. Τα ξημερώματα της 25ης του Απρίλη το κίνημα έχει επικρατήσει ολοκληρωτικά και ο δικτάτορας Καετάνο παραδίδεται στο στρατηγό Σπίνολα, ο οποίος αναλαμβάνει την εξουσία εν ονόματι του ΚΕΔ. Από την πρώτη στιγμή φαίνεται ότι δεν είναι ένα συνηθισμένο πραξικόπημα, αλλά μια πραγματική λαϊκή επανάσταση με πυροκροτητή το στρατό. Χιλιάδες διαδηλωτές ξεχύνονται στους δρόμους και ενώνονται με τους στρατιώτες, απειλώντας να λιντσάρουν τους ανθρώπους του φασιστικού καθεστώτος. Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται από τις φυλακές, οι εργάτες καταλαμβάνουν τα εργοστάσια, ενώ ακτήμονες αγρότες καταλαμβάνουν τις μεγάλες εκτάσεις γης των γαιοκτημόνων και δημιουργούν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς.
Στις 28 του Απρίλη επιστρέφει στην Πορτογαλία από το Παρίσι ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Μάριο Σοάρες. Δυο μέρες αργότερα επιστρέφει από τη Μόσχα και γίνεται δεκτός από δεκάδες χιλιάδες λαού ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος, Αλβάρο Κουνιάλ. Οι δύο ηγέτες είναι οι ομιλητές στην κεντρική εκδήλωση της Εργατικής Πρωτομαγιάς, που μετατρέπεται σε ογκωδέστατο συλλαλητήριο του λαού και του στρατού για το γιορτασμό της Επανάστασης. Αυτή η μεγαλειώδης εξέγερση πέρασε στην ιστορία σαν «Επανάσταση των γαριφάλων», από τα γαρίφαλα που έδινε ο λαός τους στρατιώτες.
Τα επιτεύγματα της Επανάστασης
Το μεγαλείο αυτής της επανάστασης έγκειται στο γεγονός ότι η δικτατορία συντρίφτηκε στους δρόμους, ως αποτέλεσμα της συμμαχίας του λαού και του ΚΕΔ. Αυτή η συμμαχία και η λαϊκή δράση σημάδευσε την πορεία των γεγονότων τους επόμενους μήνες. Η μαζική πάλη υπέρ των λαϊκών συμφερόντων υπεράσπισε και διασφάλισε τα επιτεύγματα της Επανάστασης του Απρίλη. Οι πολιτικές ελευθερίες και το δικαίωμα της συνδικαλιστικής ένωσης και δράσης κατακτήθηκαν στην πράξη πριν κατοχυρωθούν από το νόμο. Ο εργατικός έλεγχος της παραγωγής κερδήθηκε με τον αγώνα προτού νομιμοποιηθεί. Το ίδιο και η αγροτική μεταρρύθμιση, ήταν ήδη πραγματικότητα στην ύπαιθρο πριν γίνει πραγματικότητα στη νομοθεσία, με την κατάληψη των νότιων μεγάλων πορτογαλικών τσιφλικιών από το αγροτικό προλεταριάτο, που είχε μεγάλες επαναστατικές παραδόσεις και τη δημιουργία πολυάριθμων Κολεκτίβων Παραγωγής. Η εθνικοποίηση των τραπεζών και άλλων κομβικών τομέων της οικονομίας μετά την ήττα του αντεπαναστατικού πραξικοπήματος της 11ης Μαρτίου 1975 ήρθε ως αναγκαιότητα που εκπορευόταν από την υπονόμευση της οικονομίας από το μεγάλο κεφάλαιο.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα στην πρωτοπορία…
Αυτές οι βασικές κατακτήσεις, που είναι αδιαχώριστες από την Ιστορία της Επανάστασης του Απρίλη, ήταν αποτέλεσμα της λαϊκής πάλης και οργάνωσης. Επιβλήθηκαν από το λαό σε μια πολιτική κατάσταση όπου κυριαρχούσαν διστακτικά, ή ακόμη και εχθρικά προς τη διαδικασία, στοιχεία. Οι κατακτήσεις της επανάστασης θα ήταν αδιανόητες χωρίς την πάλη των μαζών και το ρόλο του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ως πρωτοπόρου και πρωτεργάτη της πάλης. Όπως είναι αδύνατο να γραφεί η ιστορία της αντιφασιστικής αντίστασης στην Πορτογαλία, παραλείποντας το ρόλο του ΠΚΚ, το ίδιο αδύνατο είναι να γραφεί η ιστορία της Επανάστασης του Απρίλη, αποκρύπτοντας τον κομβικό ρόλο που έπαιξε το Κόμμα της εργατικής τάξης και όλοι οι εργαζόμενοι. Το ΠΚΚ, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο, κατά την διάρκεια της παρανομίας του, προετοιμάζοντας τον κόσμο και θέτοντας τις βασικές κατευθύνσεις για την κατοχύρωση της κυριαρχίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στο Σύνταγμα του Απρίλη.
Σήμερα, οι κατακτήσεις του λαού και η παρακαταθήκη του προοδευτικού Συντάγματος του Απρίλη, δέχονται την λυσσαλέα επίθεση της ντόπιας και ξένης αντίδρασης η οποία προσπαθεί να αφαιμάξει τον πορτογαλικό λαό και να αφαιρέσει τα κεκτημένα και τις αναφορές στο Σύνταγμα που μιλούν για Δημοκρατία και Εθνική Ανεξαρτησία.
Προς τιμήν των αξιών του Απρίλη, η εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος (Avante), πραγματοποιεί κάθε χρόνο από το 1974 μέχρι και σήμερα, ένα μεγαλειώδης φεστιβάλ στο οποίο συμμετέχουν χιλιάδες κόσμου από την Πορτογαλία και όλο τον κόσμο. Το ΑΚΕΛ και η ΕΔΟΝ, συμμετέχουν ανελλιπώς στα φεστιβάλ της Avante, απόδειξη και των αδελφικών σχέσεων που διατηρούν τα κόμματα και οι οργανώσεις των δύο χωρών. Μάλιστα, σημειώνουμε πως ο λαός της Πορτογαλίας, με μπροστάρη το ΠΚΚ και την Πορτογαλική Κομμουνιστική Νεολαία, αποτελούν βασικό στήριγμα στον αγώνα του κυπριακού Λαού για απελευθέρωση και επανένωση της Κύπρου.
Η Επανάσταση του Απρίλη πέρασε στην ιστορία
Η πορτογαλική επανάσταση ήταν αναμφισβήτητα, ένα από τα πιο σπουδαία γεγονότα του 1974. Όχι μόνο για τις μεταρρυθμίσεις που πέτυχε τότε, αλλά και για τις διεθνείς επιπτώσεις που είχε τόσο στην πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα (πτώση χούντας), όσο και σε ανάλογη αλλαγή στην Ισπανία (πτώση φασιστικού καθεστώτος Φράνκο).
«Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία – 25 Απριλίου 1974»
Εφημερίδα «Νεολαία», Τεύχος Απριλίου 2013
Τη νύχτα της 24ης προς 25η του Απρίλη 1974, ενώ το δικτατορικό καθεστώς στην Πορτογαλία συμπληρώνει 42 χρόνια, δημιουργείται ένα στρατιωτικό κίνημα για την ανατροπή αυτού του καθεστώτος. Κάπως έτσι αρχίζει η «Επανάσταση των γαρυφάλλων» ή αλλιώς η επανάσταση του Απρίλη.
Πρωτεργάτες του κινήματος ήταν το Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων (ΚΕΔ), μια οργάνωση που συγκέντρωνε στους κόλπους της πολλούς κατώτερους και μεσαίους αξιωματικούς αλλά και αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη των πορτογαλικών Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτό που συνένωνε ουσιαστικά τα μέλη του ΚΕΔ ήταν η πεποίθηση ότι έπρεπε να τερματιστεί η αποικιοκρατική παρουσία της Πορτογαλίας στην Αφρική, αλλά και να τεθεί τέρμα στην δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας, που είχε οδηγήσει σε εξαθλίωση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Η κρίση, που μάστιζε την Πορτογαλία την εποχή εκείνη, οξύνεται από τον υπερδεκαετή αποικιακό πόλεμο που διεξήγαγε το φασιστικό καθεστώς της στην Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη και τη Γουινέα. Ο μισός και πλέον κρατικός προϋπολογισμός είχε διατεθεί γι' αυτόν το ληστρικό πόλεμο με άμεσο συνεπακόλουθο την αύξηση της φτώχειας και την ένταση της δυσαρέσκειας στο λαό και στο στρατό.
Παράλληλα, η διαρκής κοινωνική υποβάθμιση των στρατιωτικών, η πολιτική και ηθική ανυποληψία του καθεστώτος του μισητού Καετάνο (διάδοχος του δικτάτορα Σαλαζάρ) και η ισχυρή επιρροή του παράνομου Κομμουνιστικού Κόμματος, ήταν παράγοντες που άνοιξαν τον δρόμο για την ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος.
…η αντίστροφη μέτρηση αρχίζει
Το Φλεβάρη του 1974 εκδηλώνεται η ανοιχτή αντίθεση ενός μέρους της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας με την πολιτική της δικτατορίας. Τη νύχτα της 24ης του Απρίλη οι στρατιωτικές μονάδες από όλη τη χώρα κινούνται και καταλαμβάνουν όλα τα κρίσιμα σημεία. Τα ξημερώματα της 25ης του Απρίλη το κίνημα έχει επικρατήσει ολοκληρωτικά και ο δικτάτορας Καετάνο παραδίδεται στο στρατηγό Σπίνολα, ο οποίος αναλαμβάνει την εξουσία εν ονόματι του ΚΕΔ. Από την πρώτη στιγμή φαίνεται ότι δεν είναι ένα συνηθισμένο πραξικόπημα, αλλά μια πραγματική λαϊκή επανάσταση με πυροκροτητή το στρατό. Χιλιάδες διαδηλωτές ξεχύνονται στους δρόμους και ενώνονται με τους στρατιώτες, απειλώντας να λιντσάρουν τους ανθρώπους του φασιστικού καθεστώτος. Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται από τις φυλακές, οι εργάτες καταλαμβάνουν τα εργοστάσια, ενώ ακτήμονες αγρότες καταλαμβάνουν τις μεγάλες εκτάσεις γης των γαιοκτημόνων και δημιουργούν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς.
Στις 28 του Απρίλη επιστρέφει στην Πορτογαλία από το Παρίσι ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Μάριο Σοάρες. Δυο μέρες αργότερα επιστρέφει από τη Μόσχα και γίνεται δεκτός από δεκάδες χιλιάδες λαού ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος, Αλβάρο Κουνιάλ. Οι δύο ηγέτες είναι οι ομιλητές στην κεντρική εκδήλωση της Εργατικής Πρωτομαγιάς, που μετατρέπεται σε ογκωδέστατο συλλαλητήριο του λαού και του στρατού για το γιορτασμό της Επανάστασης. Αυτή η μεγαλειώδης εξέγερση πέρασε στην ιστορία σαν «Επανάσταση των γαριφάλων», από τα γαρίφαλα που έδινε ο λαός τους στρατιώτες.
Τα επιτεύγματα της Επανάστασης
Το μεγαλείο αυτής της επανάστασης έγκειται στο γεγονός ότι η δικτατορία συντρίφτηκε στους δρόμους, ως αποτέλεσμα της συμμαχίας του λαού και του ΚΕΔ. Αυτή η συμμαχία και η λαϊκή δράση σημάδευσε την πορεία των γεγονότων τους επόμενους μήνες. Η μαζική πάλη υπέρ των λαϊκών συμφερόντων υπεράσπισε και διασφάλισε τα επιτεύγματα της Επανάστασης του Απρίλη. Οι πολιτικές ελευθερίες και το δικαίωμα της συνδικαλιστικής ένωσης και δράσης κατακτήθηκαν στην πράξη πριν κατοχυρωθούν από το νόμο. Ο εργατικός έλεγχος της παραγωγής κερδήθηκε με τον αγώνα προτού νομιμοποιηθεί. Το ίδιο και η αγροτική μεταρρύθμιση, ήταν ήδη πραγματικότητα στην ύπαιθρο πριν γίνει πραγματικότητα στη νομοθεσία, με την κατάληψη των νότιων μεγάλων πορτογαλικών τσιφλικιών από το αγροτικό προλεταριάτο, που είχε μεγάλες επαναστατικές παραδόσεις και τη δημιουργία πολυάριθμων Κολεκτίβων Παραγωγής. Η εθνικοποίηση των τραπεζών και άλλων κομβικών τομέων της οικονομίας μετά την ήττα του αντεπαναστατικού πραξικοπήματος της 11ης Μαρτίου 1975 ήρθε ως αναγκαιότητα που εκπορευόταν από την υπονόμευση της οικονομίας από το μεγάλο κεφάλαιο.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα στην πρωτοπορία…
Αυτές οι βασικές κατακτήσεις, που είναι αδιαχώριστες από την Ιστορία της Επανάστασης του Απρίλη, ήταν αποτέλεσμα της λαϊκής πάλης και οργάνωσης. Επιβλήθηκαν από το λαό σε μια πολιτική κατάσταση όπου κυριαρχούσαν διστακτικά, ή ακόμη και εχθρικά προς τη διαδικασία, στοιχεία. Οι κατακτήσεις της επανάστασης θα ήταν αδιανόητες χωρίς την πάλη των μαζών και το ρόλο του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ως πρωτοπόρου και πρωτεργάτη της πάλης. Όπως είναι αδύνατο να γραφεί η ιστορία της αντιφασιστικής αντίστασης στην Πορτογαλία, παραλείποντας το ρόλο του ΠΚΚ, το ίδιο αδύνατο είναι να γραφεί η ιστορία της Επανάστασης του Απρίλη, αποκρύπτοντας τον κομβικό ρόλο που έπαιξε το Κόμμα της εργατικής τάξης και όλοι οι εργαζόμενοι. Το ΠΚΚ, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο, κατά την διάρκεια της παρανομίας του, προετοιμάζοντας τον κόσμο και θέτοντας τις βασικές κατευθύνσεις για την κατοχύρωση της κυριαρχίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στο Σύνταγμα του Απρίλη.
Σήμερα, οι κατακτήσεις του λαού και η παρακαταθήκη του προοδευτικού Συντάγματος του Απρίλη, δέχονται την λυσσαλέα επίθεση της ντόπιας και ξένης αντίδρασης η οποία προσπαθεί να αφαιμάξει τον πορτογαλικό λαό και να αφαιρέσει τα κεκτημένα και τις αναφορές στο Σύνταγμα που μιλούν για Δημοκρατία και Εθνική Ανεξαρτησία.
Προς τιμήν των αξιών του Απρίλη, η εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος (Avante), πραγματοποιεί κάθε χρόνο από το 1974 μέχρι και σήμερα, ένα μεγαλειώδης φεστιβάλ στο οποίο συμμετέχουν χιλιάδες κόσμου από την Πορτογαλία και όλο τον κόσμο. Το ΑΚΕΛ και η ΕΔΟΝ, συμμετέχουν ανελλιπώς στα φεστιβάλ της Avante, απόδειξη και των αδελφικών σχέσεων που διατηρούν τα κόμματα και οι οργανώσεις των δύο χωρών. Μάλιστα, σημειώνουμε πως ο λαός της Πορτογαλίας, με μπροστάρη το ΠΚΚ και την Πορτογαλική Κομμουνιστική Νεολαία, αποτελούν βασικό στήριγμα στον αγώνα του κυπριακού Λαού για απελευθέρωση και επανένωση της Κύπρου.
Η Επανάσταση του Απρίλη πέρασε στην ιστορία
Η πορτογαλική επανάσταση ήταν αναμφισβήτητα, ένα από τα πιο σπουδαία γεγονότα του 1974. Όχι μόνο για τις μεταρρυθμίσεις που πέτυχε τότε, αλλά και για τις διεθνείς επιπτώσεις που είχε τόσο στην πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα (πτώση χούντας), όσο και σε ανάλογη αλλαγή στην Ισπανία (πτώση φασιστικού καθεστώτος Φράνκο).
«Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία – 25 Απριλίου 1974»
Εφημερίδα «Νεολαία», Τεύχος Απριλίου 2013