Του Κωνσταντίνου Στυλιανού
τέως Κεντρικός Οργανωτικός Γραμματέας ΕΔΟΝ
Κατά το τέλος της δεκαετίας του 1910, όπου ανιχνεύονται και οι ρίζες της προοδευτικής νεολαίας του τόπου, οι συνθήκες ζωής του λαού της Κύπρου μπορούν με ευκολία να χαρακτηριστούν ως άθλιες. Αντίστοιχα η νεολαία, που ακόμη και μέχρι πριν μερικές δεκαετίες είχε υποβαθμισμένη θέση, στερείται κάθε δυνατότητας και προοπτικής για καλύτερο μέλλον. Είναι μια περίοδος κατά την οποία η ένταξη στην εκπαίδευση αποτελεί δυσβάσταχτο οικονομικό βάρος για την αγροτική οικογένεια και τα παιδιά οδηγούνται, είτε στη δουλειά στα χωράφια για να βοηθήσουν τον πατέρα, είτε στέλνονται «μισταρκοί» για να μάθουν μια τέχνη, μένοντας για χρόνια σε ξένο σπίτι δουλεύοντας ουσιαστικά σαν σκλάβοι χωρίς καμία πληρωμή. Η μιζέρια και η αθλιότητα φαντάζουν ανυπέρβλητες για τη νέα γενιά.
Όταν μέσα σε αυτό το πλαίσιο φτάνει το μήνυμα του κόκκινου Οκτώβρη, οι νέες ιδέες ταράζουν σαν κεραυνός την στάσιμη ηρεμία. Αρχίζουν σιγά-σιγά να δημιουργούνται οι πρώτες ταξικές συντεχνίες όπου συγκεντρώνονται τα λιγοστά προοδευτικά στοιχεία της πρόσφατα δημιουργημένης κυπριακής εργατικής τάξης. Ακολουθούν οι πρώτοι μαρξιστικοί πυρήνες στη Λεμεσό που στην πορεία ενώνονται για να σχηματίσουν αρχικά το Εργατικό-Αγροτικό Κόμμα Κύπρου και στη συνέχεια το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου.
Η παρουσία της νεολαίας σε αυτές τις αρχικές διαδικασίες που έφεραν την σταδιακή οργάνωση της κυπριακής εργατικής τάξης, υπήρξε σταθερή και αδιάλειπτη. Σχεδόν ταυτόχρονα με τη συνένωση των μαρξιστικών πυρήνων, δημιουργούνται η Εργατική Νεολαία Λεμεσού, η Μαθητική Νεολαία και λίγο αργότερα η Νεολαία Γυναικών, όλες οργανώσεις πρόδρομοι της Κομμουνιστικής Νεολαίας Κύπρου που τις αντικαθιστά με απόφαση του πρώτου Συνεδρίου του ΚΚΚ τον Δεκαπενταύγουστο του 1926.
Η Κομμουνιστική Νεολαία θέτει για πρώτη φορά στην Κύπρο τα ζητήματα της νεολαίας ως ξεχωριστά και ιδιαίτερα ζητήματα, που ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστούν. Με αυτό τον τρόπο η νεολαία παρουσιάζεται ως μια συλλογικότητα που μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει συγκεκριμένες επιδιώξεις και στόχους. Βασικό καθήκον της Οργάνωσης, η μόρφωση τη νεολαίας και η διαμόρφωση ταξικής συνείδησης στους νέους εργάτες και αγρότες. Τα πρώτα αιτήματα που προβάλλει η Κομμουνιστική Νεολαία Κύπρου, είναι το λιγότερο ριζοσπαστικά μέσα στις τότε συνθήκες: Απαγόρευση της εργασίας σε παιδιά κάτω των 14 ετών, εξάωρη εργασία των εφήβων (14-18 ετών), μείωση των διδάκτρων στην εκπαίδευση και κατάργηση τους για τους φτωχούς μαθητές.
Μετά τα Οκτωβριανά (αυθόρμητη εξέγερση του 1931 που πνίγηκε στο αίμα από τους αποικιοκράτες), ακολουθεί μια περίοδος σκληρού δικτατορικού καθεστώτος, η οποία συνοδεύεται από τα αποτελέσματα της παγκόσμιας κρίσης του 1929. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου και οι Οργανώσεις του τίθενται εκτός νόμου. Η ανεργία, η τοκογλυφία και η μαύρη αγορά σε συνδυασμό με την επιβολή σκληρών ανελεύθερων νόμων και διαταγμάτων από την αποικιακή κυβέρνηση δημιουργούν πολύ δύσκολες και απαιτητικές συνθήκες για τη δουλειά του Κομμουνιστικού Κόμματος. Με αυτά τα δεδομένα η Κομμουνιστική Νεολαία τερματίζει την αυτόνομη παρουσία της και δίνει όλες της τις δυνάμεις στο Κόμμα.
Η Κομμουνιστική Νεολαία, δρώντας στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στην παρανομία δεν απέκτησε ποτέ μεγάλη μαζικότητα. Αντίθετα έμεινε μια μικρή κατά βάση ομάδα, που όμως μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες αντιπάλεψε με αγωνιστικότητα και αυταπάρνηση τις προκαταλήψεις και έθεσε τις βάσεις για την εμφάνιση μιας μαζικής Οργάνωσης Νεολαίας.
Τα δεδομένα μπαίνοντας στην δεκαετία του 1940 διαφοροποιήθηκαν με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες συνέχιζαν να είναι άθλιες για το λαό και τη νεολαία. Την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 ακολούθησε το οικονομικό στραγγάλισμα των αποικιών από τη Βρετανία για τη χρηματοδότηση των πολεμικών αναγκών. Ο Πόλεμος ωστόσο ανάγκασε του Βρετανούς να χαλαρώσουν τα καταπιεστικά μέτρα στις αποικίες. Αξιοποιώντας αυτή την κατάσταση το Κομμουνιστικό Κόμμα πήρε την ιστορική απόφαση για την ίδρυση του ΑΚΕΛ, ως νόμιμη έκφραση του.
Η ίδρυση του ΑΚΕΛ φέρνει μια ανάπτυξη του συνδικαλιστικού και γενικότερα του Λαϊκού Κινήματος της Κύπρου. Προβάλλει τότε ξεκάθαρα η ανάγκη για ίδρυση μιας πλατιάς, μαζικής, πολιτικής Οργάνωσης Νεολαίας που θα αναλάβει το καθήκον της δουλειάς του Λαϊκού Κινήματος μέσα στη νέα γενιά και την κινητοποίηση της στην διεκδίκηση και κατάκτηση των δικαιωμάτων της. Έτσι το φθινόπωρο του 1944 λαμβάνεται η απόφαση για ίδρυση της ΑΚΕΛικής Οργάνωσης Νέων που σύντομα μετονομάζεται σε Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας.
Με το 1ο Παγκύπριο Συνέδριο τον Ιούλιο του 1945, η ΑΟΝ θέτει ως στόχους την κινητοποίηση της νεολαίας ενάντια στο φασισμό, για την ειρήνη, την ελευθερία της Κύπρου, την κοινωνική πρόοδο και το σοσιαλισμό. Οι ρίζες είχαν βγάλει βλαστό. Ο βλαστός στην πορεία έγινε δέντρο που σκέπασε την Κύπρο από άκρη σ ’άκρη. Το 70άχρονο δέντρο της ΑΟΝ-ΕΔΟΝ προσφέρει πλέον απλόχερα τον ίσκιο του σε κάθε Κύπριο νέο και νέα και από το ύψος των 70 του χρόνων ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία και αποφασιστικότητα. Η ιστορία των 70 χρόνων γεμάτη από το λίπασμα χιλιάδων αγωνιστών και αγωνιστριών, αλλά και τη μαγιά εκείνων των πολύ λίγων πρώτων νέων κομμουνιστών που αψήφησαν κάθε κίνδυνο και φύτεψαν τη ρίζα.
