Η περίοδος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελείται από τις προσπάθειες όλων των χωρών να ανοικοδομηθούν και να ανακάμψουν οικονομικά μετά τον μεγαλύτερο και πιο καταστροφικό πόλεμο που γνώρισε η ανθρωπότητα, αλλά και την άγρια εκμετάλλευση των οικονομικών πόρων και των λαών στις κατεχόμενες από τη ναζιστική Γερμανία περιοχές.
Η Κύπρος, όντας εκείνη την εποχή αποικία της Βρετανίας, μπορεί να μην γνώρισε κατοχή από τους ναζί, παρόλα αυτά δεν σταμάτησαν οι διεκδικήσεις για μια αξιοπρεπή ζωή. Θα αναφερθούμε λοιπόν σε μια άγνωστη για πολλούς πτυχή του κυπριακού Λαϊκού Κινήματος, τις αγροτικές κολεκτίβες. Αποτελεί μια σημαντική πτυχή του συνδικαλιστικού κινήματος της Κύπρου -μαζί με τους αγώνες για κατοχύρωση της ΑΤΑ- και είναι ωφέλιμο να γνωρίζουμε όλες τις πτυχές των αγώνων του Κινήματος.
Με σκοπό την προώθηση της κολεκτιβιστικής γεωργικής παραγωγής, ιδρύθηκαν στην Κύπρο τέσσερις κολεκτίβες: στην επαρχία Κερύνειας («Έπαυλη Ονίσια» - Δίκωμο, 1946), στην επαρχία Λάρνακας (Περβόλια, 1947), στην επαρχία Πάφου (Κούκλια, 1949) και στην επαρχία Αμμοχώστου (Αυγόρου, 1951). Μόνο η «Ονίσια» όμως κατάφερε να επιβιώσει. Η Ονίσια, ήταν η πρώτη αγροτική κολεκτίβα που δημιουργήθηκε και έχοντας την περισσότερη εσωτερική συνοχή, αποτέλεσε παράδειγμα για τις υπόλοιπες. Ακόμη και σε εκείνη την περίπτωση, καθοριστικό ρόλο στην οικονομική βιωσιμότητα της έπαιξε η ανάπτυξη της βιομηχανίας ασβέστη, κάτι που επέτρεψε στην κολεκτίβα να υποστηρίξει σε κάποιο βαθμό και τους άλλους τομείς της γεωργίας και της κτηνοτροφίας.
«Όλοι για τον καθένα και ο καθένας για όλους»
Οι κυπριακές κολεκτίβες εμφανίστηκαν σε μια περίοδο ραγδαίων ιστορικών εξελίξεων, μεταβολών στην οικονομία και έντονης πολιτικοποίησης των μαζών. Οι τεχνικές υποδομές άρχισαν να αναβαθμίζονται, το συνδικαλιστικό και συνεργατικό κίνημα άρχισε να αναπτύσσεται, η οικονομία άρχισε να χρηματοποιείται και να εμπορευματοποιείται, οι δύο μεγάλες πολιτικές παρατάξεις άρχισαν να εδραιώνονται και η κυπριακή κοινωνία άρχισε να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς.
Η πρωτοβουλία των κολεκτίβων σε αυτή τη μεταβατική περίοδο, είχε στόχο να δοθεί παράδειγμα στον Κύπριο αγρότη και να επιλύσει τις βιοποριστικές ανάγκες που δημιουργήθηκαν από τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής.
Η δημιουργία τους αυτή καθ’ αυτή μπορεί να μην συνδέεται άμεσα με επίσημη πρωτοβουλία του ΑΚΕΛ αλλά αυτές δημιουργήθηκαν και στηρίχτηκαν από κόσμο της Αριστεράς. Τα μέλη των κολεκτίβων ήταν στην πλειοψηφία τους άνεργοι, εργάτες και αγρότες ενταγμένοι στην Αριστερά, ακόμα και άνθρωποι που απλά υποστήριζαν τις ιδέες της Αριστεράς, από τους οποίους πολλοί είχαν μόλις αποστρατευτεί από το Βρετανικό Στρατό, έχοντας μαζέψει χρήματα και εμπειρίες από την υπηρεσία τους στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η Συνεργατική Κολεκτίβα «Ονίσια» στο Δίκωμο της Κερύνειας, αποτέλεσε την πρώτη αγροτική κολεκτίβα στην Κύπρο. Ιδρύθηκε το 1946 από ανθρώπους οι οποίοι είχαν πολεμήσει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πάλεψαν μέσα από το Κίνημα της Αποστράτευσης -ακόμη μια λαμπρή σελίδα της ιστορίας του Λαϊκού Κινήματος- ώστε οι επιζώντες εθελοντές να μην καταλήξουν υποχείρια της αποικιοκρατίας. Εξέχουσα προσωπικότητα στην πρωτοβουλία της πρώτης κολεκτίβας αποτελεί ο Χρίστος Κουρτελλάρης.
Η δημιουργία αυτού του συνεταιρισμού υπήρξε πρωτοποριακή και ριζοσπαστική πράξη για την κυπριακή κοινωνία. Με τη στήριξη της Ένωσης Αγροτών Κύπρου, τον πρόδρομο της ΕΚΑ, η «Ονίσια» προέβαλε τη συλλογική ιδιοκτησία και παραγωγή ως το πρότυπο της συνεργασίας στη σφαίρα της αγροτικής δραστηριότητας.
Η βασική αρχή ήταν: «Όλοι για τον καθένα και ο καθένας για όλους». Το καταστατικό της κολεκτίβας χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα καταστατικά και των υπόλοιπων κολεκτίβων, ενώ στάλθηκαν μέλη της και στις υπόλοιπες επαρχίες για να μεταδώσουν την εμπειρία τους και να βοηθήσουν στην οργάνωση τους.
Η γη ανήκει σε αυτούς που τη δουλεύουν
Για πρώτη φορά οι αγρότες και οι εργάτες της Κύπρου είχαν λόγο στην εκμετάλλευση της γης, ενώ παράλληλα την καλλιεργούσαν και με αυτό τον τρόπο ενίσχυαν την κυπριακή οικονομία.
Κάθε κολεκτιβιστής, εκτός από συνιδιοκτήτης της γης, ήταν επίσης και ημερομίσθιος υπάλληλος της συνεργατικής αυτής εταιρείας και αμειβόταν ανάλογα με τις μέρες που εργαζόταν. Τα μεροκάματα εξαρτιούνταν από την οικονομική κατάσταση της εταιρείας και οι μισθοί αυξάνονταν ανάλογα με το κέρδος της. Σε πολλές περιπτώσεις όπου ήταν αυξημένη η ανάγκη για εργατικό δυναμικό, προσλαμβάνονταν και εποχικοί εργάτες από τις γύρω περιοχές και πληρώνονταν με τα μεροκάματα της αγοράς που ήταν πιο ψηλά από αυτά που έδιναν στους εαυτούς τους οι κολεκτιβιστές.
Όλα τα μέλη του συνεταιρισμού ήταν μέτοχοι και συνάμα συμμέτοχοι με δικαίωμα ψήφου στο αρμόδιο όργανο λήψης σημαντικών και δεσμευτικών αποφάσεων, τη Γενική Συνέλευση. Εκεί εκλεγόταν πενταμελής επιτροπή, η οποία καθόριζε το γεωργικό σχέδιο και τον καταμερισμό της εργασίας, ενώ παράλληλα είχε την ευθύνη καθημερινής διοίκησης και διαχείρισης του αγροκτήματος.
Οι αγροτικές κολεκτίβες αποτέλεσαν την αρχή του Συνεργατισμού στην Κύπρο, ενός θεσμού που διαχρονικά ενίσχυε με κάθε δυνατό τρόπο την κυπριακή γεωργία και συνάμα την οικονομία. Το ξεπούλημα του Συνεργατισμού το 2019, αποτέλεσε μια μεγάλο πισωγύρισμα για την κυπριακή οικονομία και απώλεια για το σύνολο της κοινωνίας. Ήταν το αποτέλεσμα μιας ανελέητης επίθεσης της νεοφιλελεύθερης κυβέρνησης ΔΗΣΥ-Αναστασιάδη που κυβέρνησε για μια δεκαετία με καταστροφικές συνέπειες, ενάντια στον λαό και πάντα προς συμφέρον του κεφαλαίου, με σκοπό τη δημιουργία μιας κοινωνίας που εξυπηρετεί τους λίγους.
Ο κυπριακός λαός εμπνέεται και αντλεί διδάγματα από την πλούσια ιστορία και τις παραδόσεις του, από το λαμπρό παράδειγμα της Ονίσιας και των άλλων κυπριακών αγροτικών κολεκτίβων και τους μεγάλους αγώνες που δόθηκαν για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
Θανάσης Γούλας
Προοδευτική Πανεπιστημίου Κύπρου