Την 29η Οκτωβρίου 1929, οι αγορές καταρρέουν. Η μεγαλύτερη οικονομική ύφεση στην ιστορία του καπιταλισμού αρχίζει να ξεδιπλώνεται. Η «Μαύρη Πέμπτη» χαρακτηρίζεται ως η αρχή της μεγάλης ύφεσης - μια περίοδος οικονομικής καταστροφής που άλλαξε τον κόσμο.
Η αρχή έγινε στις αρχές Οκτώβρη, όταν μεγάλος αριθμός επενδυτών -χωρίς ιδιαίτερο λόγο- αποφάσισε να πουλήσει τις μετοχές του. Αυτό οδήγησε το χρηματιστήριο να πραγματοποιήσει «βουτιά», με εκατομμύρια μετοχές να αλλάζουν χέρια. Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι η πτώση ήταν παροδική και η αγορά θα ανέκαμπτε, οι μαζικές πωλήσεις μετοχών συνεχίστηκαν, με αποτέλεσμα την Πέμπτη 24 Οκτώβρη 1929, να μην υπήρχε σχεδόν κανείς διατεθειμένος να αγοράσει.
Η Μαύρη Πέμπτη έφερε μια πρωτοφανή κατάρρευση της αξίας των μετοχών στις αμερικανικές χρηματαγορές, με τη Wall Street να πλήττεται βαθιά. Τα φαινομενικά απεριόριστα κέρδη της δεκαετίας του ’20, διαδέχτηκαν η κρίση, ο πληθωρισμός και η απώλεια. Ακολούθησε μια δεκαετία μεγάλης οικονομικής ύφεσης, όπου αναδείχθηκαν οι τρομακτικές επιπτώσεις της σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Σήμερα βρισκόμαστε σε παρόμοια αναταραχή. Η οικονομία εξελίσσεται γρήγορα αλλά όχι προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι διαφορές μεταξύ πλούσιων και φτωχών διευρύνονται, ενώ οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πλανήτης -από την κλιματική αλλαγή έως την οικονομική ανισότητα- είναι επίκαιρες και επικίνδυνες.
Χρηματοπιστωτικά συστήματα και καπιταλισμός
Ο καπιταλισμός βασίζεται στην ιδέα της ιδιοκτησίας, της αγοράς και του κέρδους. Σ’ αυτό το πλαίσιο, το χρηματοπιστωτικό σύστημα αναδεικνύεται ως ένα κρίσιμο συστατικό του καπιταλιστικού μοντέλου. Οι τράπεζες, οι χρηματοοικονομικές αγορές και τα οικονομικά ιδρύματα διαμορφώνουν τη ροή του κεφαλαίου και τη λειτουργία της οικονομίας.
Από τη Μαύρη Πέμπτη και τη μεγάλη ύφεση, προέκυψε η ανάγκη για επανεξέταση και ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι αστοί πολιτικοί και οικονομολόγοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν μηχανισμούς περιορισμού των χρηματοπιστωτικών κρίσεων και εξασφάλισης οικονομικής σταθερότητας. Επανειλημμένα όμως, αποδεικνύεται πως το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο χειρισμό του συστήματος αλλά στο ίδιο το σύστημα, τον τρόπο λειτουργίας και τις δομικές αντιφάσεις του.
Από το 1929 μέχρι σήμερα δεν άλλαξε τίποτα στον καπιταλισμό!
Η Μαύρη Πέμπτη του 1929 αποτέλεσε έναν από τους πρώτους ιστορικούς σταθμούς που αναδεικνύουν την αδυναμία, την ανισορροπία και τον «κρισιογενή» χαρακτήρα του καπιταλισμού.
Οι κρίσεις που ακολούθησαν τη Μαύρη Πέμπτη, αποκάλυψαν την αδυναμία του καπιταλισμού να προστατέψει τις ανθρώπινες ανάγκες και να διασφαλίσει στοιχειώδη οικονομική ισότητα. Η ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος, που επικεντρώθηκε στην αναπαραγωγή του χρήματος μέσω της κερδοσκοπίας, αποδείχθηκε ότι δημιούργησε μια οικονομία του χρέους και της ανισότητας. Πορεία προδιαγεγραμμένη και συνυφασμένη με τον ίδιο τον χαρακτήρα του καπιταλισμού, με το κυνήγι του κέρδους στο επίκεντρο.
Σήμερα, βλέπουμε παρόμοια μοτίβα με την περίοδο της Μαύρης Πέμπτης. Ο καπιταλισμός, αν και έχει διαμορφωθεί και ωριμάσει μετά από δεκαετίες, δεν μπορεί να «διορθώσει» τις βασικές ανισορροπίες του. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα επιδεινώνει τις κοινωνικές ανισότητες, δημιουργεί επικίνδυνες φούσκες και εκθέτει τις αδυναμίες της οικονομίας.
Καπιταλισμός: Το σύστημα που γεννά κρίσεις
Αν και η νομισματική σφαίρα έχει μια σχετική αυτοτέλεια από τη σφαίρα της παραγωγής, μόνο η τελευταία δημιουργεί νέα αξία και υπεραξία για το σύστημα, αξιοποιώντας παραγωγική εργασία (σε αντίθεση με τη μη παραγωγική εργασία). Έτσι, το αποτέλεσμα από την γρήγορη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε σχέση με την πραγματική οικονομία είναι η δημιουργία ολοένα περισσότερων απαιτήσεων, επί ενός «κομματιού πίτας» που, στην καλύτερη περίπτωση, παραμένει αμετάβλητο. Έτσι, η περαιτέρω επέκταση των δραστηριοτήτων του πλασματικού κεφαλαίου επιταχύνει την έκρηξη της κρίσης και συμβάλλει περαιτέρω στην εμβάθυνση της σε ολοένα περισσότερους κλάδους της οικονομίας.
Οι οικονομικές κρίσεις, περιοδικά επαναλαμβανόμενες, αποτελούν αναπόφευκτο αποτέλεσμα του καπιταλιστικού συστήματος. Έχουν κυκλικό χαρακτήρα και κάθε κρίση οδηγεί σε ύφεση, αναζωογόνηση και άνοδο, με τα πάντα να επαναλαμβάνονται κατά μια σταθερή χρονική διάρκεια.
Οι ρίζες αυτών των κρίσεων κρύβονται στην κοινωνική δομή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η παραγωγή είναι κοινωνική αλλά οι καρποί αυτής της παραγωγής απολαμβάνονται από λίγους, τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής.
Το ασύλληπτο πλήθος ανθρώπων που εργάζονται, παράγοντας αγαθά και υπηρεσίες, συνδέεται με το γεγονός ότι λίγοι επωφελούνται από αυτήν την παραγωγή. Ο καπιταλισμός δημιουργεί έναν κόσμο όπου επικρατεί η κερδοσκοπία και οι ανάγκες των ανθρώπων παραμελούνται.
Οι οικονομικές κρίσεις, σαν αυτή του 1929 ή της περιόδου του 2008, αποδεικνύουν περίτρανα την αδυναμία του συστήματος να προστατεύσει τους πολλούς και να διασφαλίσει μια δίκαιη κοινωνική δομή.
Είναι το μέλλον μας ο καπιταλισμός;
Το κεφάλαιο επικεντρώνεται στην αυξανόμενη συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια, ενώ οι μάζες εργαζομένων αντιμετωπίζουν φτώχεια και ανασφάλεια. Είναι πλέον ξεκάθαρο πως ο καπιταλισμός δεν μπορεί να είναι το μέλλον της ανθρωπότητας, καθώς η κοινωνική ανισότητα επιδεινώνεται και οδηγεί σε κοινωνικές διαιρέσεις. Οι κρίσεις που αναδύονται είναι αναπόφευκτες διότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του συστήματος που βασίζεται στην εκμετάλλευση και αναπαράγει τις ανισότητες. Ο κάθε κύκλος της κρίσης ολοκληρώνεται με την ανάκαμψη του συστήματος -αφήνοντας πίσω του οικονομικά και κοινωνικά συντρίμμια-, αλλά αυτή η ανάκαμψη δεν λύνει τα ριζικά προβλήματα.
Το καθοριστικό ερώτημα που τίθεται είναι: ποιο μέλλον επιθυμούμε να διαμορφώσουμε; Είναι προφανές πως ο καπιταλισμός δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας. Μόνο ο σοσιαλισμός, ως κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και στην ισοτιμία, αναδεικνύεται ως η φυσική πρόοδος της ανθρωπότητας που αναζητά τη διαφυγή από την ανισότητα. Το μέλλον μας βρίσκεται στα χέρια μας και στον αγώνα για μια κοινωνία όπου οι ανάγκες όλων θα είναι προτεραιότητα.
Ρολάνδος Κυριάκου
Μέλος Γραμματείας Φοιτητικού Τμήματος ΕΔΟΝ
Διαβάστε περισσότερα:
«Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού»
https://www.edon.org.cy/images/PDF/politki_kai_oikonomia_ston_kapitalismo.pdf