Και εγένετο χωροχρόνος
Θα τροποποιήσει τα όσα γνωρίζαμε μέχρι τότε για το χώρο και το χρόνο, αφήνοντας κληρονομία την ειδική θεωρία της Σχετικότητας. Ο χώρος και ο χρόνος παύουν να γίνονται αντιληπτές ως ξεχωριστές οντότητες από την ανθρωπότητα. Από τούδε και στο εξής είναι ένα μόνο στοιχείο, ο χωροχρόνος. Η ύλη και η κίνησή της καθορίζουν τις ιδιότητες του χωρόχρονου και αντίστροφα, σε μια μόνιμη διαλεκτική αλληλεξάρτηση. Η σχετικότητα γνωστοποιεί τη διαλεκτική ενότητα χώρου και χρόνου, την ενδογενή ιδιότητα της ύλης για κίνηση και την αμοιβαία αλληλεπίδραση του χωροχρόνου με αυτές. Επιγραμματικά, καταδεικνύει τις θεμελιώδεις αρχές του διαλεκτικού υλισμού.
Ο αντισημιτισμός… επιστήμη δεν κοιτά
Ο θεμελιωτής της θεωρίας της σχετικότητας ήταν Γερμανός, εβραϊκής καταγωγής. Μια άτυπη και υπερφίαλη σκέψη θα μπορούσε να πει πως η ίδια μοίρα που ανάγκασε τον Αϊνστάιν να εγκαταλείψει τη χώρα, ήταν και η ίδια μοίρα που του άνοιξε το δρόμο για να γίνει ο σημαντικότερος επιστήμονας του 20ου αιώνα, με εκατοντάδες δημοσιεύσεις και συγγράμματα. Επειδή όμως δεν είναι του χαρακτήρα μας αυτού του είδους οι αποδόσεις, θα ζητήσουμε από την Κλωθώ, την Λάχεσις και την Άτροπο να μας συγχωρέσουν. Αντί για τη μοίρα, είναι ίσως αντιπροσωπευτικότερο να πούμε η εξωτερική πολιτική της ναζιστικής Γερμανίας που επιθυμούσε τη δημιουργία ζωτικού χώρου χωρίς “κατώτερα όντα”, -γενικά χωρίς μη Άριους- σε συνδυασμό με τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν∙ και την απόδειξη -ασφαλώς- των θεμελιωδών αρχών του διαλεκτικού υλισμού σε μια αμοιβαία αλληλεπίδραση στο χωροχρόνο ηταν οι καταλύτες της δημιουργίας αυτής της μεγάλης προσωπικότητας.
Ο επιστήμονας που βραβεύτηκε με Νόμπελ Φυσικής το 1921, αποτέλεσε παράδειγμα για το ρόλο που μπορεί να έχει ένα κοινωνικό όν ως επιστήμονας. Δε δίσταζε να εκφράζει τις προοδευτικές του θέσεις για τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα της εποχής του. Η έντονη εναντίωση του στο ναζισμό δεν κρυβόταν, ούτε και η υποστήριξη του στα πολιτικά δικαιώματα. Με τον ερχομό του Χίτλερ στην εξουσία ψηφίζεται νόμος που εμπόδιζε τους Εβραίους να καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα - συμπεριλαμβανομένων των ακαδημαϊκών θέσεων. Αναγκασμένος, μεταναστεύει στις Η.Π.Α. όπου διαπιστώνει τον έντονο ρατσισμό της αμερικανικής κουλτούρας. Συνετός με τα πιστεύω του, κάνει ανοιχτά παρέα με Αφροαμερικανούς, ενώ υποστήριξε δημοσίως την Εθνική Ένωση για την Πρόοδο της Εγχρώμων.
Η ύλη, της ύλης, την ύλη, ύλη
Μιλούσε ανοικτά ενάντια στο ρατσισμό και τη χρήση πυρηνικών όπλων. Δεν έκρυβε ούτε την υποστήριξη του στο εργατικό κίνημα, στα σοσιαλιστικά ιδεώδη, την παγκόσμια ειρήνη και την αταξική κοινωνία, χαρακτηριστικό δε είναι το κείμενο του «Γιατί σοσιαλισμό;» . Η εντρύφηση στο πεδίο του και ο ασπασμός μιας υλιστικής προσέγγισης για την ερμηνεία του κόσμου δεν άφηνε και πολλά περιθώρια για επιλογή άλλης ιδεολογικής κατεύθυνσης. Βλέπετε ένας ιδεαλιστής επιστήμονας δεν θα μπορούσε να αναζητήσει τα ίδια ερωτήματα με έναν υλιστή. Ένας υλιστής δει, δε θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη συνταύτιση του με την εικονογράφηση της κοινωνίας από το διαλεκτικό υλισμό.
Το βασικό ερώτημα της φιλοσοφίας είναι το τι προηγείται, η ύλη ή η ιδέα; Αναλόγως με το τι θα υποστηρίξει κανείς πως προϋπάρχει, θα οδηγηθεί στην επιλογή διαφορετικών κατευθύνσεων αντίληψης της φύσης, της κοινωνίας και της νόησης. Οι φιλοσοφικές κατευθύνσεις που αναπτύχθηκαν δεν είναι αποκομμένες ούτε από την επιστήμη, αλλά ούτε και από την καθημερινότητα μας.
Από το ανθρώπινο είδος δεν μπορούμε να αποσχίσουμε την κοινωνία. Ούτε όμως μπορούμε να προσμετρήσουμε την κοινωνία χωρίς τις πολιτικές και οικονομικές παραμέτρους. Με τη σειρά της η επιστήμη -άμεσα ή έμμεσα- δέχεται τις δικές τις επιδράσεις από αυτούς τους αλληλένδετους παράγοντες. Μπορούμε να αριθμήσουμε και άλλες πτυχές αυτών των παραμέτρων, βλ. γεωπολιτικός άξονας, ιστορικές περίοδοι, πόλεμοι κ.ά.
Μάλλον δεν είναι και τόσο αγεφύρωτη απόσταση μεταξύ της επιστήμης και της πολιτικής όσο συχνά παρουσιάζεται. Εξάλλου η κοινωνία και η ευημερία του κόσμου δεν έχει ανάγκη από ακαδημαϊκές μούχλες. Έχει ανάγκη από επιστήμονες που θα συμβάλουν στην εξομάλυνση των κακώς «κειμένων». Έχει ανάγκη από επιστήμονες που θα έχουν ως μέλημα τη διάχυση των γνώσεων και των ευρημάτων τους εμπράκτως στην κοινωνία. Έχει ανάγκη από επιστήμονες που τολμάνε να μιλήσουν και να τοποθετηθούν δημοσίως. Πάντα με γνώμονα τον άνθρωπο και την κοινωνία.
•Μαρία Δίπλαρου
Μέλος Κ.Σ. ΕΔΟΝ