Η Παιδεία αποτελεί ένα τεράστιο κεφάλαιο, ένα βασικό, δομικό πυλώνα για κάθε κοινωνία. Είναι σαφές ότι το τι συμβαίνει στην Παιδεία, διαχρονικά, απασχολεί, προβληματίζει και κινητοποιεί μια μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, αλλά και φορέων. Πέραν από τη σημασία που έχει ο ρόλος της Παιδείας, άλλωστε, αν αναλογιστεί κανείς πόσος κόσμος εργάζεται σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και παράλληλα επαγγέλματα, αλλά και πόσες οικογένειες έχουν παιδιά σε σχολεία και πανεπιστήμια, αυτό καθίσταται απόλυτα λογικό.
Τα τελευταία χρόνια, ίσως σε εντονότερο βαθμό από ότι προηγουμένως, τα ζητήματα της Παιδείας στον τόπο μας έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα τον δημόσιο διάλογο. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κάποιος ότι η Δημόσια Παιδεία στην Κύπρο διέρχεται μια παρατεταμένη κρίση. Αυτό δεν θα μπορούσε παρά να συνδεθεί τόσο με τις ιδιαίτερες συνθήκες τις οποίες διερχόμαστε (οικονομική κρίση, αδιέξοδο στο κυπριακό, κορωνοϊός) αλλά και με το γεγονός ότι στο πηδάλιο της εξουσίας βρίσκεται ο Νίκος Αναστασιάδης και ο ΔΗΣΥ. Θα μπορούσε να διερωτηθεί κανείς: Είναι κανείς που δεν θέλει να έχει ένα αξιόλογο επίπεδο Παιδείας με λειτουργικά σχολεία κοκ; Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε σίγουρα την απάντηση, μπορούμε ωστόσο με σιγουριά να πούμε ότι η Παιδεία και οι ανάγκες της δεν βρίσκονται στην ίδια σειρά προτεραιότητας για όλους.
Η κυβέρνηση Αναστασιάδη αλλά και ο ΔΗΣΥ διαχρονικά έχει δώσει αρκετά δείγματα γραφής για τη φιλοσοφία τους ως προς τη Δημόσια Παιδεία του τόπου. Θα μπορούσε κανείς να πάει αρκετά πίσω, στην άρνηση για δημιουργία δημόσιων κυπριακών πανεπιστημίων, στις κατά καιρούς δηλώσεις και προτάσεις ενάντια στον δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της Παιδείας και άλλα πολλά. Ας δούμε όμως ποια είναι σήμερα η κατάσταση και ποιες πολιτικές μας οδήγησαν εδώ.
Πρώτα και κύρια, η Παιδεία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση στη συνολικότερη νεοφιλελεύθερη πολιτική της κυβέρνησης Αναστασιάδη. Είναι ξεκάθαρο ότι οι αποφάσεις για την Παιδεία από την παρούσα κυβέρνηση λαμβάνονται με μοναδικό γνώμονα τους οικονομικούς ισολογισμούς και όχι τις κοινωνικές ανάγκες και κάποιο συγκεκριμένο πλάνο ή όραμα. Χαρακτηριστικότερο, ίσως παράδειγμα της λογικής που διέπει την κυβέρνηση είναι η πρόσληψη εκπαιδευτικών με το καθεστώς της αγοράς υπηρεσιών, την ίδια στιγμή που ολόκληρη η κοινωνία αντιδρά και φωνάζει για τις αντίστοιχες πολιτικές που ακολουθούνται στον ιδιωτικό τομέα.
Το κύριο χαρακτηριστικό της διακυβέρνησης ΔΗΣΥ και όλων των υπουργών Παιδείας που διορίστηκαν αυτά τα χρόνια υπήρξε ο αυταρχισμός, ο πειραματισμός και η προχειρότητα. Οι πλείστες αποφάσεις πάρθηκαν χωρίς να προηγηθεί διάλογος με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, ενώ υπήρξε και απόλυτη απαξίωση εκ μέρους τους στις όποιες εισηγήσεις-αντιδράσεις των άμεσα εμπλεκόμενων αυτών μερών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τα Νέα Ωρολόγια Προγράμματα, οι αλλαγές στους σχολικούς κανονισμούς, οι εξετάσεις ανά τετράμηνο κ.α. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου η κυβέρνηση επέλεξε τον δρόμο της καταστολής με τον ένα ή τον άλλο τρόπο για να εμποδίσει διεκδικήσεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών.
Ίσως το πιο τρανταχτό παράδειγμα για την προχειρότητα που χαρακτηρίζει την κυβέρνηση σε σχέση με την Παιδεία, να είναι το «σίριαλ» με το άνοιγμα των σχολείων τη φετινή χρονιά σε συνθήκες της πανδημίας του κορωνοϊού. Μια κατάσταση την οποία γνώριζαν από τον Μάρτη, έχοντας όλα τα δεδομένα μπροστά τους και οδηγηθήκαμε την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή να ενώνουμε θρανία και να αναβάλλουμε το άνοιγμα των σχολείων ελέω… καύσωνα.
Η συζήτηση που ανοίχτηκε με αφορμή τα πρωτόκολλα και τη λειτουργικότητα των σχολείων έφερε στην επιφάνεια και προβλήματα που χρονίζουν στον τομέα της Παιδείας στον τόπο μας. Ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα και αντίστοιχα του αριθμού των εκπαιδευτικών ανά μαθητή, η έλλειψη κλιματιστικών, οι προβληματικές υποδομές είναι μερικά από αυτά. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στον τομέα της ειδικής εκπαίδευσης, όπου κανείς συναντά την απόγνωση τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των γονιών για τις ελλείψεις και την αδιαφορία που συναντούν από την πολιτεία.
Χαρακτηριστικό επίσης της φιλοσοφίας της κυβέρνησης είναι η αντιμετώπιση της βίας και της παραβατικότητας στα σχολεία. Την ώρα που αναλογεί ένας ψυχολόγος-σύμβουλος για ορισμένες χιλιάδες παιδιά και το σχολείο περιορίζεται στην κάλυψη της διδακτέας ύλης, γύρω υψώνονται κάγκελα και στήνονται φρουροί μετατρέποντας τα σχολεία σε φυλακές. Θα πρέπει να προβληματίσει ιδιαίτερα και η πολιτική των κυβερνώντων σε σχέση με τα παιδιά μεταναστών που αντί να ενισχύει αποφασιστικά τις διαδικασίες και τις προσπάθειες ομαλής ένταξης στο σχολείο και την κοινωνία, επιλέγει να τα περιθωριοποιεί.
Παράλληλα με τα σοβαρά αυτά ζητήματα, το σημαντικότερο θέμα δεν μπορεί παρά να είναι το περιεχόμενο και η κατεύθυνση της Παιδείας. Θα πρέπει να αποτελεί παραδοχή ότι παρά τις όποιες προσπάθειες και κατά καιρούς μεταρρυθμίσεις, η Παιδεία στην Κύπρο βρίσκεται εγκλωβισμένη από τη μια σε ένα εθνοκεντρικό περιεχόμενο προσδεμένο σε βαθύ θρησκευτικό δόγμα και παράλληλα σε μια βαθμοθηρική δομή και λειτουργία που αδυνατεί να εμβαθύνει την κριτική σκέψη και να αναπτύξει το πνεύμα των μαθητών. Όποτε η Δεξιά βρέθηκε σε θέσεις εξουσίας ενίσχυσε τα χαρακτηριστικά αυτά του σχολείου που ταιριάζουν γάντι τόσο στα αφηγήματα και τον πολιτικό της λόγο όσο και στην ιδεολογική προσέγγισή της σε σχέση με το τι πρέπει να προσφέρει η Παιδεία. Όλα αυτά μπορεί κανείς εύκολα να τα συνδέσει και με άλλες διεργασίες στις οποίες πρωταγωνιστεί η δεξιά, όπως η προσπάθεια για διαχωρισμό των κλάδων-επαγγελμάτων σε παραγωγικά και μη, στην πλήρη απαξίωση του πολιτισμού και των ανθρώπων του, στη δαιμονοποίηση ευρύτερα του δημόσιου και ημικρατικού τομέα, στην υπόσκαψη του συνδικαλισμού, στην υιοθέτηση και προαγωγή εθνικιστικού και ρατσιστικού λόγου και πολιτικής κοκ.
Η διακυβέρνηση Χριστόφια
Η πενταετής διακυβέρνηση Δημήτρη Χριστόφια έχει αφήσει τη σφραγίδα της στην Παιδεία με τις τομές και την προσπάθεια για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Αναφέρουμε ορισμένα μέτρα επιγραμματικά:
- Μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα στους 25
- Εφαρμογή θεσμού σχολικού λεωφορείου
- Δημιουργία Μουσικών και Αθλητικών σχολείων
- Θεσμοθέτηση διαλόγου με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς
- Επιδότηση σε μαθητές Γυμνασίου για αγορά Ηλ. Υπολογιστή
Τα μέτρα αυτά είναι ενδεικτικά για την φιλοσοφία που είχε η τότε κυβέρνηση. Θα θέλαμε όμως να σταθούμε ιδιαίτερα σε μια άλλη πρωτοβουλία του τότε Υπουργείου Παιδείας. Παραθέτουμε εγκύκλιο του 2009: «Δεύτερος στόχος σχολικής χρονιάς 2009 – 2010 για την καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης, αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με στόχο την απαλλαγή από την κατοχή και την επανένωση της πατρίδας και του λαού μας». Αυτός ο στόχος που ήταν στόχος ζωής για τον αείμνηστο σ. Δημήτρη Χριστόφια και συστατικό στοιχείο διαχρονικά της Αριστεράς, εμπερικλείει ταυτόχρονα την διάθεση και την προσπάθεια για τομές στο περιεχόμενο και την κατεύθυνση της Παιδείας και παράλληλα σηματοδοτεί και έναν από τους σοβαρούς παράγοντες που προκάλεσαν την αντίδραση του κατεστημένου και της Δεξιάς που έβαλαν ταφόπλακα ουσιαστικά στις προσπάθειες για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
Η Αριστερά στην πρώτη γραμμή
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι κάθε κατάκτηση των μαθητών, των φοιτητών και των εκπαιδευτικών και κάθε βήμα της Παιδείας προς τα μπρος φέρει την σφραγίδα και τους αγώνες της Αριστεράς. Είναι στο χέρι των άμεσα εμπλεκόμενων αλλά και συνολικότερα της κοινωνίας να παλέψει και να πετύχει δραστικές αλλαγές στον τομέα της εκπαίδευσης. Να πετύχουμε ένα σχολείο που να ξεφεύγει από το κυνηγητό των εξετάσεων, των βαθμών και της επιτυχίας στη λογική του «θάνατός σου η ζωή μου». Ένα σχολείο που να προάγει τις επιστήμες, την διαπαιδαγώγηση, την απασχόληση με τις τέχνες, τον πολιτισμό και τον αθλητισμό. Ένα σχολείο που να μπορεί να βγάζει ολοκληρωμένους ανθρώπους με ευρύτητα στο πνεύμα και στη Γνώση και όχι πρωταθλητισμό στην κάλυψη της διδακτέας ύλης. Ένα σχολείο που να παρέχει ίσες ευκαιρίες σε όλους, που να καλύπτει τις ανάγκες και του τελευταίου μαθητή, που να διασφαλίζει ένα ευχάριστο περιβάλλον για τους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά, που να εμπνέει εμπιστοσύνη και στον τελευταίο γονιό. Ένα σχολείο που να εμβαθύνει τον δημόσιο χαρακτήρα του, που να απαμβλύνει τα σπίτια από τα δυσβάσταχτα έξοδα για αγορά σχολικών και κάλυψη των φροντιστηρίων. Ένα σχολείο που να προάγει και να σέβεται τον συνδικαλισμό τόσο στους
μαθητές όσο και στους εκπαιδευτικούς. Που να αποτελεί χώρο ελεύθερης έκφρασης, ανταλλαγής ιδεών και ζύμωσης για όλους.
Σίγουρα το σχολείο δεν είναι κάτι ξεκομμένο από την υπόλοιπη κοινωνία. Αντίθετα, πολλές φορές έχει ειπωθεί ότι αποτελεί μικρογραφία της. Αναπόφευκτα εκεί αντανακλάται η αδικία του σάπιου συστήματος, οι ταξικές και κοινωνικές διαφορές. Εκεί εφαρμόζεται και αναπαράγεται η «φόρμουλα» ενός συστήματος βασισμένου πάνω στους νόμους της αγοράς, της εκμετάλλευσης και του κέρδους. Σαφώς και το όραμα για ένα δημόσιο και πραγματικά δωρεάν σχολείο, για ανθρωποκεντρική Παιδεία των επιστημών και της Γνώσης μπορεί να το δει κανείς ολοκληρωμένα σε μια άλλη κοινωνία απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, οργανωμένη από τους πολλούς για όλους. Αυτό όμως δεν αναιρεί ούτε τις δυνατότητες ούτε την υποχρέωση όσων οραματίζονται ένα αλλιώτικο σχολείο, έναν αλλιώτικο κόσμο για να κινηθεί η Ιστορία και η Παιδεία προς τα μπρος. Συλλογικά, οργανωμένα και με φάρο τα πανανθρώπινα ιδανικά της ισότητας της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ισότητας να παλέψουμε. Τάξη εναντίον τάξης από τα σχολεία, στους δρόμους και σε κάθε μετερίζι.
Χρυσόστομος Μωυσέως
Μέλος Συντακτικής Επιτροπής «Ν»
