Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος του άρθρου «Τάξεις και Ταξική Πάλη», όλες οι ταξικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από ανειρήνευτες κοινωνικές – ταξικές αντιθέσεις, η βάση των οποίων βρίσκεται στις σχέσεις παραγωγής. Πως δημιουργήθηκαν οι τάξεις στα διάφορα συστήματα οργάνωσης της κοινωνίας και πως διαπάλη ανάμεσα τους που εδράζεται στα συγκρουόμενα συμφέροντά τους, ωθούν την κοινωνία προς τα μπρός;
Τάξεις & κοινωνικοοικονομικός μετασχηματισμός
Η μετάβαση από το ένα κοινωνικό σύστημα παραγωγής1 στο άλλο, ήταν αποτέλεσμα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων2 και της αντικατάστασης των παλιών παραγωγικών σχέσεων3 με την εγκαθίδρυση νέων, ανώτερων πιο προοδευτικών σχέσεων παραγωγής.
Όπως παρουσιάζεται στο Α’ Μέρος («Νεολαία» Τεύχος 122. Ιούλιος), η ανάπτυξη των μέσων παραγωγής4 στο πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα οδηγεί στον καταμερισμό εργασιάς5 και αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας και δημιουργεί πλεόνασμα παραγωγής (τα προϊόντα που παράγονται είναι πέραν από αυτά που χρειάζονταν για την ικανοποίηση της βασικής ανάγκης δηλαδή της επιβίωσης και αναπαραγωγής του ανθρώπινου είδους). Έτσι δημιουργήθηκαν οι όροι για εμφάνιση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και συνεπακόλουθα η ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της παραγωγής των πολλών από τους λίγους. Οι λίγοι υπήρξαν έκτοτε οι εκμεταλλευτές, σε κάθε ταξική κοινωνία, οι οποίοι κατέχουν τα μέσα παραγωγής και οι πολλοί είναι οι εκμεταλλευόμενοι που κατέχουν κατά κύριο λόγο την εργατική τους δύναμη6.
Η αποσύνθεση του αταξικού πρωτόγονου κοινοτικού συστήματος, ώθησε στην σταδιακή αλλαγή του συστήματος οργάνωσης της κοινωνίας και η ανθρωπότητα πέρασε στο δουλοκτητικό σύστημα παραγωγής, που αποτελεί και την πρώτη ταξική κοινωνία. Εντοπίζουμε δύο βασικές τάξεις: τους δουλοκτήτες από την μια (οι ελεύθεροι άνθρωποι κλπ) και τους δούλους από την άλλη. Κυρίαρχος είναι ο δουλοκτήτης ο οποίος είναι ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής και των δούλων. Οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έκαναν άλμα προς τα μπρος, με την ανάπτυξη του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας, την δημιουργία κλάδων για διάφορες ειδικότητες (αγροτική οικονομία, χειροτεχνία στις πόλεις κ.ο.κ). Με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, δόθηκε η δυνατότητα για τελειοποίηση των μέσων παραγωγής που οδηγεί στην παραπέρα αύξηση της παραγωγής.
Ωστόσο, παρά το άλμα που σημειώθηκε στην παραγωγή, οι δυνατότητες για παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων περιορίζονταν όλο και πιο πολύ λόγω των σχέσεων παραγωγής. Αυτό το γεγονός επιφέρει την κατάρρευση του δουλοκτητικού συστήματος και την εμφάνιση της φεουδαρχίας, ενός νέου συστήματος παραγωγής, βασισμένο σε νέες, διαφοροποιημένες σχέσεις παραγωγής.
Στο φεουδαρχικό σύστημα, οι δύο βασικές κοινωνικές τάξεις ήταν οι φεουδάρχες που κατείχαν τη γη, τα μέσα παραγωγής και εν μέρει είχαν δικαιώματα επί των δουλοπάροικων αγροτών που καλλιεργούσαν τη γη τους. Δεύτερη βασική τάξη είναι δουλοπάροικοι7 αγρότες οι οποίοι είχαν ο καθένας το δικό τους μικρό νοικοκυριό. Οι δουλοπάροικοι αγρότες ήταν υποχρεωμένοι να δουλεύουν στη γη του φεουδάρχη για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντί του και στην συνέχεια τον υπόλοιπο χρόνο τους τον διέθεταν για την καλλιέργεια της δικής τους γης για παραγωγή προϊόντων για τους ίδιους. Στην φεουδαρχία, ο δουλοπάροικος αγρότης είχε υλικό ενδιαφέρον για τα αποτελέσματα της εργασίας του και συνεπακόλουθα λιγότερη εξάρτηση από τον αφέντη του. Αυτό δημιούργησε νέες δυνατότητες για αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων (π.χ. κατεργασία μετάλλων, τυπογραφία κ.α.).
Καθώς όμως αναπτύσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις, τόσο περισσότερο ο χαρακτήρας των σχέσεων της φεουδαρχικής παραγωγής εμπόδιζε αυτή την ανάπτυξη και αυτό γιατί το υλικό συμφέρον του αγρότη λειτουργούσε ως κίνητρο μόνο όταν ο αγρότης δούλευε στο δικό του κλήρο γης. Αντίθετα ο δουλοπάροικος αναγκάζεται να περνά καθημερινά όλο και περισσότερο χρόνο, δουλεύοντας για τον φεουδάρχη.
Βασικός κλάδος της φεουδαρχίας ήταν η γεωργία αν και σταδιακά ανθίζει το εμπόρια και η βιοτεχνία. Μαζί με αυτά και η μισθωτή εργασία που αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού. Η ταξική πάλη οξύνεται και εμφανίζονται εξεγέρσεις των δουλοπάροικων αγροτών. Η αστική τάξη8, ως η τάξη που ενδιαφερόταν περισσότερο από όλους για την κατάργηση της φεουδαρχίας, συσπειρώνει γύρω της όλες τις δυσαρεστημένες τάξεις και πρωτοστατεί στην διάλυση της φεουδαρχίας και την εγκαθίδρυση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.
Στον καπιταλισμό, τα μέσα παραγωγής είναι στην ατομική ιδιοκτησία της αστικής τάξης που μαζί με την εργατική τάξη αποτελούν τις δυο βασικές τάξεις. Η εργατική τάξη έχει στην κατοχή της μόνο την εργατική της δύναμη, την οποία πουλά στον κεφαλαιοκράτη με αντάλλαγμα τον μισθό. Στον καπιταλισμό, παρατηρήθηκε ακόμη πιο γρήγορη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με την μεγάλη μηχανοποίηση και στην συνέχεια αυτοματοποίηση της παραγωγής, με πολύ υψηλό επίπεδο καταμερισμού εργασίας, με μεγαλύτερες ειδικευμένες επιχειρήσεις, με την μεγαλύτερη εξουσία του ανθρώπου πάνω στην φύση και με την καθολική ανάπτυξη του εμπορίου.
Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που στον καπιταλισμό αποκτά ασύλληπτα μεγέθη, από μια φάση και μετά εμποδίζεται από τις ίδιες τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, ένεκα των αντιθέσεων αυτού του τρόπου παραγωγής.
Καθώς προχωρά η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, η ταξική πάλη οξύνεται και οδηγεί σε κοινωνικές επαναστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε μια ποιοτικά διαφορετική κοινωνία, την κοινωνία του κομμουνισμού στην οποία ο άνθρωπος θα μπορέσει για πρώτη φορά στην ιστορία του να αναπτύξει πλήρως όλες του τις δυνατότητες.
Ενώ όλα τα περάσματα από το ένα σύστημα παραγωγής στο επόμενο, υπήρξαν αποτελέσματα της ασυνείδητης λειτουργίας των ανθρώπων, το ξεπέρασμα του καπιταλισμού και το πέρασμα στην κομμουνιστική κοινωνία μπορεί να γίνει μόνο ως συνειδητή επαναστατική πράξη των ανθρώπων. Η επιστημονική θεωρία του Μαρξισμού-Λενινισμού που δίνει την ευκαιρία για πρώτη φορά στην ανθρωπότητα να αποκτήσει συνείδηση της ιστορικής της πορείας μπορεί να οδηγήσει στην ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση της αταξικής σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής κοινωνίας.
1 κοινωνικό σύστημα παραγωγής – η ανθρωπότητα πέρασε στην εξέλιξη της από 5 κοινωνικά συστήματα: το πρωτόγονο κοινοτικό, το δουλοκτητικό, το φεουδαρχικό, το καπιταλιστικό και το σοσιαλιστικό
2 παραγωγικές δυνάμεις – το σύνολο των στοιχείων (μέσα παραγωγής, άνθρωποι) που πραγματοποιούν την παραγωγή των υλικών αγαθών
3 παραγωγικές σχέσεις – οι παραγωγικές σχέσεις περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο τις σχέσεις ιδιοκτησίας (κοινωνική ή ατομική στα μέσα παράγωγής)
4 μέσα παραγωγής – το σύνολο των υλικών στοιχείων που είναι απαραίτητα στην διαδικασία παραγωγής (εργαλεία, μηχανές κλπ)
5 καταμερισμός εργασίας – εξειδίκευση εργασίας και διαφοροποίησης που οδηγεί σε διαφορετικά είδη εργασίας
6 εργατική δύναμη – το σύνολο των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων του ανθρώπου, που χάρη σε αυτές είναι σε θέση να παράγει υλικά αγαθά
7 δουλοπάροικος - καλλιεργητής που ήταν εξαρτημένος από τη γη που καλλιεργούσε. Δεν αποτελούσε προσωπικά ιδιοκτησία ενός άλλου ανθρώπου, αλλά αν πουλιόταν η γη που καλλιεργούσε, μεταβιβαζόταν μαζί της και αυτός
8 αστική τάξη – αυτή την περίοδο η αστική τάξη αποτελείτε κύρια από τους εμπόρους και τους βιοτέχνες