Η εμφάνιση των τάξεων
Η διαμόρφωση των κοινωνικών τάξεων έχει τις ρίζες της βαθιά στην ιστορία και εντοπίζεται ιστορικά με την διάλυση των πρωταρχικών κοινοτήτων (φυλές, γένη) και κατ΄ επέκταση με την διάλυση της κοινής ιδιοκτησίας. Η πρώτη ταξική κοινωνία εμφανίζεται 3000 με 4000 χιλιάδες χρόνια π.Χ. και είναι η δουλοκτητική.
Η πρώτη μορφή κοινωνικής οργάνωσης είναι η πρωτόγονη κοινοτική, μια κοινωνία χωρίς τάξεις στην οποία υπήρχε ένας υποτυπώδης καταμερισμός εργασίας. Οι άνθρωποι ζούσαν εξαρτημένοι στο μέγιστο βαθμό από τη φύση και έχουν συμμετοχή στην κοινή ζωή χωρίς διάκριση. Στην περίοδο αυτή ο άνθρωπος δεν ξεχωρίζει πάρα πολύ από τα ζώα στις λειτουργίες του.
Η ανάπτυξη των μέσων παραγωγής (εργαλεία), της γεωργίας και της κτηνοτροφίας δημιούργησε προϋποθέσεις για τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. Συνεπακόλουθα ανεβαίνει η παραγωγικότητα της εργασίας και αρχίζουν να παρουσιάζονται πλεονάζοντα προϊόντα που δημιουργούν προϋποθέσεις για την εμφάνιση της ατομικής ιδιοκτησίας. Σταδιακά πραγματοποιείται αποσύνθεση του πρωτόγονου κοινοτικού συστήματος και η κοινωνία ξεκινά να χωρίζεται σε ξεχωριστές και τελικά ανταγωνιζόμενες τάξεις όπου η μια (εκμεταλλεύτρια-κυρίαρχη τάξη) ιδιοποιείται το προϊόν της εργασίας της άλλης (εκμεταλλευόμενη τάξη). Η επιβολή της πλούσιας μειοψηφίας πάνω στην φτωχή πλειοψηφία, παραμένει το βασικό χαρακτηριστικό των ταξικών κοινωνιών.
Κοινωνικές Τάξεις
Ο Λένιν ορίζει τάξεις ως «Μεγάλες ομάδες ανθρώπων που διαφέρουν ως προς την θέση του σ΄ ένα καθορισμένο σύστημα κοινωνικής παραγωγής». Διαφέρουν επίσης ως προς τη σχέση τους με τα μέσα παραγωγής, ως προς τον ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και ως προς τους τρόπους κατανομής και μεγέθους του μεριδίου από τον κοινωνικό πλούτο ο οποίος παράγεται.
Πιο ολοκληρωμένα ο ορισμός που δίνει ο Λένιν: «τάξεις είναι οι ομάδες ανθρώπων από τις οποίες η μια μπορεί να ιδιοποιηθεί την εργασία της άλλης, εξαιτίας της διαφορετικής τους θέσης στο συγκεκριμένο σύστημα κοινωνικής παραγωγής».
Η διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις έχει την βάση της στον τρόπο που η κοινωνία παράγει τον πλούτο και ιδιαίτερα στον πυρήνα του που είναι οι σχέσεις παραγωγής. Έτσι στην δουλοκτητική κοινωνία βασικές τάξεις (υπάρχουν και μη βασικές τάξεις) ήταν οι ελεύθεροι δουλοκτήτες και οι δούλοι. Στη φεουδαρχική, οι φεουδάρχες και οι δουλοπάροικοι, στον καπιταλισμό είναι οι καπιταλιστές και οι προλετάριοι. Χαρακτηριστικό είναι το ότι από τις βασικές τάξεις, η εκμεταλλευόμενη, υποτάσσεται στην κυριαρχία της εκμεταλλεύτριας τάξης η οποία έχει την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.
Ταξική πάλη
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεωρούν ολόκληρη την ιστορία της ταξικής κοινωνίας, σαν ιστορία διαφορετικών μορφών εξαναγκασμού και εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο που μέσα από την ταξική πάλη οδηγεί στην εγκαθίδρυση διαφορετικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης. Ήταν οι πρώτοι που όχι απλά εντόπισαν την αντιπαράθεση των τάξεων αλλά εξήγησαν επιστημονικά πως αυτή η αντιπαράθεση αποτελεί κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης.
«Η ιστορία όλων των ως τα τώρα κοινωνιών είναι ιστορία ταξικών αγώνων. Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονται σε μια ακατάπαυστη αντίθεση μεταξύ τους. Κάνουν αδιάκοπο αγώνα, πότε ανοιχτό, πότε σκεπασμένο, έναν αγώνα που τελειώνει κάθε φορά με τον μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την από κοινού καταστροφή των τάξεων». (Κ. Μαρξ Φ. Ένγκελς, «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος»).
Στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Μαρξ και ο Ένγκελς, ταυτίζουν την παγκόσμια ιστορία με την ιστορία των ταξικών αγώνων. Άρα, αυτό που εξελίσσει την κοινωνία, αυτό που κινεί την ιστορία, είναι η πάλη των τάξεων. Η ταξική πάλη αποτελεί την κινητήρια δύναμη της ιστορίας. Ο Φρ. Ένγκελς, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Κάθε ιστορική πάλη – που διεξάγεται είτε στον πολιτικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό, είτε σ’ οποιονδήποτε άλλο ιδεολογικό τομέα - στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από καθαρή, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, έκφραση της πάλης των κοινωνικών τάξεων και ταυτόχρονα η σύγκρουση ανάμεσα τους, με τη σειρά της, καθορίζεται από το βαθμό ανάπτυξης της οικονομικής τους κατάστασης, από το χαρακτήρα και τον τρόπο παραγωγής και τον εξαρτώμενο από αυτόν τρόπο ανταλλαγής».
Τι είναι λοιπόν η ταξική πάλη; Οι ταξικές κοινωνίες είναι διαιρεμένες σε τάξεις εκ των οποίων μία, η κυρίαρχη, επιβάλει τις δικές της σχέσεις παραγωγής, εξουσιάζει την εκμεταλλευόμενη τάξη και πραγματοποιεί τα δικά της συμφέροντα. Για παράδειγμα στο καπιταλιστικό σύστημα που ζούμε σήμερα, η κυρίαρχη τάξη είναι η αστική τάξη, (οι καπιταλιστές – βιομήχανοι, εφοπλιστές κ.α ) και η εκμεταλλευόμενη τάξη – η κυριαρχούμενη, είναι η εργατική τάξη.
Όλες οι ταξικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από ανειρήνευτες κοινωνικές – ταξικές αντιθέσεις, η βάση των οποίων βρίσκεται στις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Οι ταξικές αντιθέσεις δημιουργούνται από τα ασυμβίβαστα και εκ διαμέτρου αντίθετα ταξικά συμφέροντα. Αντικειμενικά, οι ταξικές αντιθέσεις (το ασυμβίβαστο των συμφερόντων των διαφορετικών κοινωνικών τάξεων), οδηγούν στη σύγκρουση η οποία με την σειρά της οδηγεί στον κοινωνικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η βάση της ταξικής πάλης λοιπόν, είναι οι ταξικές αντιθέσεις και διεξάγεται σ' όλη τη σφαίρα της οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής πραγματικότητας, όλων των ταξικών κοινωνιών.