«Η Ιστορία αυτού του τόπου
έχει γραφτεί με το αίμα των παιδιών μας»
Παπαλάζαρος
Το έγκλημα του 1974 ήταν η κορύφωση μιας πολύχρονης διαδικασίας που είχε εκπονηθεί και καθοδηγούνταν από δυνάμεις εντός και εκτός Κύπρου. Στόχος ήταν η ΝΑΤΟποίηση της Κύπρου, είτε ως ενιαίου κράτους, είτε με το διαμελισμό του νησιού και τη «διπλή ένωση» κάθε ενός από τα δύο τμήματα με την αντίστοιχη ΝΑΤΟϊκή «μητέρα πατρίδα». Η άνοδος της Χούντας των Αθηνών σήμανε την τελική ευθεία. Το Π.Γ. της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, από την επόμενη μέρα, είχε προειδοποιήσει ότι «το φασιστικό πραξικόπημα προμηνύει θανάσιμους κίνδυνους για την Κύπρο».
Εμπόδιο σε αυτά τα σχέδια ήταν το ΑΚΕΛ, ο Πρόεδρος Μακάριος και πάνω από όλα, ο λαός της Κύπρου, ο οποίος το 1968 με ποσοστό πάνω από 95% επανεξέλεξε το Μακάριο στην Προεδρία, επικυρώνοντας την «πολιτική του εφικτού», δηλαδή της ακηδεμόνευτης ανεξαρτησίας και την εγκατάλειψη της ενωσιολογίας. Αυτή η συσπείρωση του λαού –μαζί με την αλληλεγγύη των σοσιαλιστικών χωρών- ήταν καρφί στο μάτι των ΑμερικανοΝΑΤΟϊκών, της Χούντας και των ακροδεξιών ενωτικών.
Το ΑΚΕΛ διαρκής στόχος
Το ΑΚΕΛ ήταν –ούτως ή άλλως- στο στόχαστρο αυτών των δυνάμεων, αφού για αυτούς αποτελούσε «πρόκλησιν και κίνδυνον η ύπαρξις του» («Πατρίς», 29.12.1966). Στις αρχές του 1967, είχε γίνει η πρώτη επίθεση στο Κόμμα με την ανατίναξη των γραφείων του ΑΚΕΛ Λεμεσού, ως προάγγελο της ακροδεξιάς τρομοκρατίας που θα ακολουθούσε.
Παρότι το ΑΚΕΛ στεκόταν στο πλευρό του Προέδρου Μακαρίου, η κρατική μηχανή και τα σώματα ασφαλείας είχαν διαρκώς στο στόχαστρο τους την Αριστερά. Άλλωστε, η φράση «δια τον κομμουνισμόν, δεν υπάρχει θέσις εις τον ελληνικόν κυπριακόν χώρον» δεν άνηκε σε κάποιο περιθωριακό στοιχείο, αλλά στον ίδιο τον Υπουργό Εσωτερικών και Άμυνας Πολύκαρπο Γιωρκάτζη.
Το 2ο Γραφείο του ΓΕΕΦ και το κλιμάκιο της ελληνικής ΚΥΠ στη Λευκωσία είχαν αναγάγει τον αντιΑΚΕΛισμό σε εθνικό καθήκον. Τα στελέχη του Κόμματος βρίσκονταν φακελωμένα και υπό διαρκή παρακολούθηση. Στο στρατό, η περιβόητη «Εθνική και Ηθική Διαπαιδαγώγηση» ήταν μια απροκάλυπτη αντικομμουνιστική πλύση εγκεφάλου ενάντια στο ΑΚΕΛ του οποίου τα μέλη «ενώ εγεννήθησαν Έλληνες απέβαλον την εθνικήν των συνείδησιν και δρουν ως εχθροί του ελληνισμού». [197-antixountiki]
Παροξυσμός αντικομμουνισμού
Καθημερινά, ο ακροδεξιός τύπος έβλεπε «σοβιετική διείσδυση στην κρατική μηχανή» και απαιτούσε από το Μακάριο να θέσει το ΑΚΕΛ εκτός νόμου για να αποδείξει ότι δεν είναι φιλοκομμουνιστής, ενώ ο Γρίβας ωρυόταν γιατί στις εκλογές του 1970 το ΑΚΕΛ ξεπέρασε το 35%.
Με την ίδρυση της ΕΟΚΑ Β’, η συνωμοσία οργίασε. Λυσσαλέα αντιμακαριακή και αντικομμουνιστική προπαγάνδα, απόπειρες δολοφονίας του Μακάριου, εκκλησιαστικό πραξικόπημα, δολοφονίες, απαγωγές, εμπρησμοί, κλοπές οπλισμού από στρατόπεδα, ήταν στην ημερήσια διάταξη τα ταραγμένα προπραξικοπηματικά χρόνια.
Στο στόχαστρο βομβιστικών ενεργειών είχαν βρεθεί τότε τα σπίτια του Εζεκία Παπαϊωάννου, των Γραμματέων τoυ ΑΚΕΛ και της ΠΕΟ Λεμεσού, του δημάρχου Αμμοχώστου, η ΠΕΟ Λευκωσίας και Λεμεσού, το ΑΚΕΛ Αμμοχώστου, δεκάδες λαϊκοί σύλλογοι, καθώς και το 5ο Φεστιβάλ της ΕΔΟΝ. Άλλωστε, το πραξικοπηματικό σχέδιο «Ανταπόδοσις» του Απρίλιου 1973, περιελάμβανε απαγωγή του ΓΓ της ΚΕ του ΑΚΕΛ και καταστροφή των εγκαταστάσεων της «Χαραυγής». Η εφ. «Ο Κόσμος Σήμερα» ομολογούσε ξεδιάντροπα: «Το ΑΚΕΛ θα τεθή εκτός νόμου και τα στελέχη του θα εξορισθούν ή θα φυλακιστούν. Για τούτο και απεφασίσθη η ίδρυση ένοπλων ομάδων στις πόλεις και την ύπαιθρο».
ΑΚΕΛ: η ραχοκοκαλιά της λαϊκής πάλης
Στο στρατό, στα σχολεία, σε κάθε γωνιά της Κύπρου, οι αριστεροί μαζί με τους δημοκράτες μακαριακούς αναμετρούνταν καθημερινά με τη φασιστική βία και μετρούσαν νεκρούς. Το ΑΚΕΛ, την ίδια ώρα, ήταν η κύρια δύναμη κινητοποίησης του λαού στα μεγαλειώδη συλλαλητήρια υπεράσπισης της δημοκρατικής νομιμότητας και καταδίκης της Χούντας και του εοκαβήτικου φασισμού. Η κυπριακή ιστορία έχει γράψει στις λαμπρές της σελίδες εκείνα τα συλλαλητήρια. Ανάμεσα τους ήταν αυτό της 14ης του Φλεβάρη 1972, όταν ένα τεράστιο πλήθος έμεινε άγρυπνο όλη νύχτα μπροστά στην Αρχιεπισκοπή για να φρουρήσει το Μακάριο και να αποτρέψει το πραξικόπημα που αναμενόταν εκείνη τη μέρα, καθώς και το συλλαλητήριο της 8ης Φεβρουαρίου 1973, που σφράγισε την επανεκλογή του Μακαρίου χωρίς ανθυποψήφιο.
Το ΑΚΕΛ προτείνει Λαϊκή Πολιτοφυλακή
Το ΑΚΕΛ δεν έπαψε να προειδοποιεί για τον κίνδυνο πραξικοπήματος και να ζητά από την κυβέρνηση πάταξη της τρομοκρατίας, κάθαρση του κρατικού μηχανισμού από τα εοκαβήτικα στοιχεία. Το ΑΚΕΛ, εκτιμούσε ότι οι διάφορες ένοπλες μακαριακές ομάδες δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν την ΕΟΚΑ Β’ και τη χουντοκρατούμενη Εθνική Φρουρά, σε περίπτωση πραξικοπήματος. Για αυτό πρότεινε στο Μακάριο τη δημιουργία μιας πολυπληθούς Λαϊκής Πολιτοφυλακής, θέτοντας στη διάθεση του ολόκληρη τη δύναμη του Κόμματος.
Ο Μακάριος, όμως, δίσταζε να υιοθετήσει την πρόταση του ΑΚΕΛ και προέκρινε την ίδρυση του Εφεδρικού Σώματος της Αστυνομίας, που στελεχώθηκε με μερικές εκατοντάδες δημοκρατικούς πολίτες. Το Κόμμα επέμεινε στον καταρτισμό επιτελικού σχέδιο δράσης για αντιμετώπιση του επερχόμενου πραξικοπήματος. Όμως, ένα τέτοιο σχέδιο δεν έγινε ποτέ. Όταν τον Αύγουστο του 1973 ο Μακάριος διαβεβαίωνε ότι καταρτίζεται επιτελικό σχέδιο, το Κόμμα έθεσε ξανά όλα τα μέλη του στην υπηρεσία του κράτους. Ο Μακάριος επέμεινε ότι χρειάζεται μόνο χίλιους άνδρες, αλλά ούτε αυτοί οι χίλιοι ΑΚΕΛιστές που προτάθηκαν από το Κόμμα δεν κλήθηκαν για εκπαίδευση και εξοπλισμό. Εντούτοις με εντολή του Κόμματος, ομάδες ΑΚΕΛιστών ασκούσαν καθήκοντα επαγρύπνησης και περιπολούσαν άοπλοι τις νύχτες στις πόλεις.
Από το βήμα του 13ου Συνεδρίου του ΑΚΕΛ, τον Ιούνη του 1974, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου προειδοποιούσε ότι «Όχι μόνο δεν έχουν εγκαταλειφθεί τα εγκληματικά σχέδια κατά της Κύπρου, αλλά και τελειοποιούνται. Κύριος στόχος παραμένει η δολοφονία του Προέδρου Μακαρίου και η πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας». Στις 5 Ιουλίου 1974, η Χαραυγή κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο τίτλο για «Σατανικό σχέδιο εκτροπής εκτελεστέον προ της 20ης Ιουλίου», ενώ στις 9 του Ιούλη το Π.Γ. της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ απευθύνει νέες προειδοποιήσεις για επερχόμενο πραξικόπημα.
Η ιστορία καταγράφει ως λάθος του Μακαρίου την υποτίμηση των κινδύνων και το δισταγμό του να οργανώσει τις δημοκρατικές δυνάμεις. Η κυριότερη εξήγηση για τη στάση του αυτή ήταν το γεγονός ότι δεν πίστευε ότι η Χούντα και η ΕΟΚΑ Β΄ θα έφταναν μέχρι το πραξικόπημα. Αφελώς, τους πίστωνε με το στοιχειώδη πατριωτισμό.
Αντίσταση στο πραξικόπημα
Όμως οι φασίστες δεν έχουν πατρίδα, όσια και ιερά. Διέπραξαν αυτό για το οποίο είχαν ταχθεί από τα αφεντικά τους. Με την εκδήλωση του πραξικοπήματος το πρωί της 15ης του Ιούλη, το Κόμμα αποφάσισε καθολική αντίσταση. Πάνω από δύο χιλιάδες μέλη του ΑΚΕΛ παρουσιάστηκαν στους αστυνομικούς σταθμούς ζητώντας όπλα για να υπερασπιστούν τη Δημοκρατία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αντί να τους δοθούν όπλα ρίχτηκαν στις φυλακές από πραξικοπηματίες. Μαρτυρούνται ακόμα περιπτώσεις προοδευτικών στρατιωτών που εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από χουντικούς, επειδή αρνήθηκαν να πυροβολήσουν εναντίον των νόμιμων δυνάμεων του κράτους. Σε όλες τις ένοπλες μάχες που δόθηκαν μεταξύ των δυνάμεων της δημοκρατίας και των πραξικοπηματιών, οι ΑΚΕΛιστές ήταν παρόντες. Από το Προεδρικό και το Καϊμακλί μέχρι το Κολόσσι και την Πάφο. Από το Εφτάπατο της Λεμεσού μέχρι τον Άη Γιάννη της Σκάλας.
Την ίδια ώρα, σε κάθε χωριό και συνοικία της Κύπρου οι φασίστες επέδραμαν στις Λαϊκές Οργανώσεις και σε σπίτια στελεχών του Κόμματος λεηλατώντας και συλλαμβάνοντας ΑΚΕΛιστές. Εκατοντάδες στελέχη του ΑΚΕΛ οδηγήθηκαν σε αστυνομικούς σταθμούς, στρατόπεδα και εθνικόφρονα σωματεία όπου ανακρίθηκαν και βασανίστηκαν από πραξικοπηματίες. Οι ΑΚΕΛιστές δικαίωσαν την τιμή που φέρει ο τίτλος τους, δίνοντας τις ίδιες απαντήσεις στους πραξικοπηματίες: «Είμαι κομμουνιστής και είμαι περήφανος», «Δεν έχω όπλα. Αν εκάμετε πραξικόπημα για να σκοτώσετε κομμουνιστές, σου το λέω: είμαι και σκότωσ’ με», «Ζήτω ο Μακάριος», «Ζήτω το Κόμμα».
Ολόκληρη η ηγεσία του ΑΚΕΛ –που χάρη στην έγκαιρη αντίδραση του κομματικού μηχανισμού απέφυγε τη σύλληψη- ήταν στον κατάλογο θανάτου των πραξικοπηματιών. Άρχισαν τότε να οργανώνονται συγκεντρώσεις αντίστασης για να μεταφερθεί στο λαό το μήνυμα ότι ο Μακάριος είναι ζωντανός, ενώ η ιστορική ανακοίνωση της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ της 16ης του Ιούλη που καλούσε το λαό να φράξει το δρόμο στο φασισμό, μεταδιδόταν διεθνώς από τους ραδιοσταθμούς των σοσιαλιστικών χωρών.
Ο Αττίλας διαβαίνει την κερκόπορτα
Ενώ οι πραξικοπηματίες βύθιζαν στο αίμα την Κύπρο, η Τουρκία προχωρούσε στη δεύτερη φάση του εγκληματικού σχεδίου. Την ίδια μέρα της εισβολής, η Κ.Ε. του ΑΚΕΛ καλεί το λαό «να αντισταθεί για να υπερασπίσει όλα όσα έχει καταχτήσει με τους αγώνες τους» και απαιτεί από τους πραξικοπηματίες να παραδώσουν την εξουσία στον εκλεγμένο Πρόεδρο. Παράλληλα, το ΑΚΕΛ ανέλαβε δράση για την επαναφορά της συνταγματικής τάξης, ώστε να αφαιρεθεί το όποιο πρόσχημα της Τουρκίας. Κάλεσε τον τότε Πρόεδρο της Βουλής, Γλ. Κληρίδη να εκτελεί καθήκοντα Πρόεδρου της Δημοκρατίας μέχρι την επάνοδο του Μακαρίου, όπως προνοεί άλλωστε το Σύνταγμα.
Στα πεδία των μαχών, οι ΑΚΕΛιστές έδιναν τη ζωή και το αίμα τους στην απόκρουση του εισβολέα, ακόμα και αν οι περισσότεροι γνώριζαν ότι οι «Μήδοι θα περάσουν». Ο κατάλογος των ηρώων του Λαϊκού Κινήματος μάκρυνε με τους νεκρούς των δύο φάσεων της εισβολής και τους μέχρι σήμερα αγνοούμενους.
Αγώνας για την επιστροφή του Μακάριου
Εκείνο το καλοκαίρι, όμως, υπήρξε και τρίτος γύρος στην αναμέτρηση της Κύπρου με τον ιμπεριαλισμό και το φασισμό. Ήταν η μάχη για την επιστροφή του Μακάριου που ήθελαν διακαώς να αποτρέψουν οι ΑμερικανοΝΑΤΟϊκοί και οι ΕΟΚΑβητατζήδες. Αντιλαμβάνονταν ότι η επάνοδος του Μακαρίου θα σήμαινε ότι ο κυπριακός λαός δε θα υπέκυπτε στους εκβιασμούς για λύση στα μέτρα του ΝΑΤΟ. Ο Κληρίδης, ενώ από τη μια προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη κρίση στη σύγχρονη Ιστορία της Κύπρου, από την άλλη διέπραξε σοβαρά λάθη. Ορκίστηκε -ενώπιον μάλιστα του καθαιρεμένου χουντομητροπολίτη Γεννάδιου- ενώ αυτό δεν προβλεπόταν στο Σύνταγμα, αφού απλώς αναπλήρωνε τον Πρόεδρο. Μιλούσε για νέες προεδρικές εκλογές, ενώ η θητεία του Μακάριου έληγε το 1978. Έδειξε διάθεση συνεργασίας με τους πραξικοπηματίες (τους οποίους, άλλωστε, δυο χρόνια μετά στέγασε στο κόμμα του) και τέλος, φάνηκε έτοιμος να αποδεχθεί τα σχέδια των ΝΑΤΟϊκών. Άλλωστε, αυτή ήταν και η σθεναρή επιθυμία του Αμερικανού Υπ. Εξ και αρχιτέκτονα της κυπριακής τραγωδίας Χένρι Κίσινγκερ: να μην επιτραπεί στο Μακάριο να επιστρέψει και να παραμείνει ο Κληρίδης για να συμφωνήσει σε λύση του Κυπριακού.
Ο λαός, όμως, επέβαλε τη θέλησή του. Ενώ αιμορραγούσε, έθαβε νεκρούς και κοιμόταν στα αντίσκηνα, την ίδια ώρα διαδήλωνε κατά χιλιάδες για την επιστροφή του Μακάριου στην Κύπρο και στην Προεδρία, όπως και τελικά επιτεύχθηκε. Το ΑΚΕΛ κινητοποίησε όλες του τις δυνάμεις για το ιστορικό συλλαλητήριο της 7ης του Δεκέμβρη 1974, το οποίο υποδέχτηκε το Μακάριο στην Κύπρο και το οποίο είναι μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο συλλαλητήριο που έγινε ποτέ στο νησί. Ήταν από τις στιγμές που πραγματικά μιλούσε ο λαός. «Οι προδότες στο σκαμνί»! «Κάθαρση τώρα»! «Κατάρα στο ΝΑΤΟ»! «Έξω ο Αττίλας από την Κύπρο»!
Ο αγώνας συνεχίζεται
Ήταν η αφετηρία της αντικατοχικής-αντιμπεριαλιστικής πάλης του κυπριακού λαού, του αγώνα για να ανακουφιστούν οι πρόσφυγες και οι παθόντες του εγκλήματος, για να μείνει άσβεστη η λαϊκή μνήμη και συνείδηση, για να απομονωθούν οι φασίστες και να υψωθούν τα λάβαρα της δημοκρατίας και της αντίστασης. Άρχιζε η πάλη για τη λευτεριά, την επανένωση και την επαναπροσέγγιση Ε/κ και Τ/κ, που κι αυτή είχε και έχει την κόκκινη και ανεξίτηλη σφραγίδα του ΑΚΕΛ.
Ποτισμένη με το αίμα των ΑΚΕΛιστών η γη της Κύπρου Ανδρονίκου, Πελλάκης, Ευαγόρου, Θεοδοσίου, Φλουρέντζου, Ιορδάνους, Καουρής, Κέστας, Κλεάνθους, Κόμπος, Κουρτελλής, Μακαρίου, Mατθαίου, Μισιαούλης, Παπακωνσταντής, Παπαθανασίου, Λάμπρου, Kαρασαμάνης, Λεοντίου, Στυλιανού, Χριστοφής, Χαραλάμπους είναι μόνο μερικοί από τους ΑΚΕΛιστές και ΕΔΟΝίτες που έδωσαν τη ζωή τους το καλοκαίρι του 1974 στην αντίσταση κατά του δίδυμου εγκλήματος. Ανάμεσα τους βρίσκονται και τα αδέλφια Σωτήρης και Κυριάκος Παπαλαζάρου, ΕΔΟΝίτες, που σκοτώθηκαν κατά την εισβολή και το πραξικόπημα, αντίστοιχα. Ο Κυριάκος, έπεσε νεκρός πριν ακόμα συμπληρώσει τα 17 του χρόνια, το ξημέρωμα της 1ης Ιουλίου του 1973, λίγο μετά την καθαίρεση του Γεννάδιου, από σφαίρα ΕΟΚΑβητατζή φρουρού της Μητρόπολης Πάφου. Ο Σωτήρης, πρωτότοκος γιος της οικογένειας Παπαλαζάρου και φοιτητής Ιατρικής στη Ρωσία, ήταν ανάμεσα στους πρώτους που έτρεξαν να καταταχθούν στην Εθνική Φρουρά και να αντισταθούν στον Τούρκο εισβολέα. Σκοτώθηκε μετά από θανάσιμη βολή περίπου ένα χρόνο μετά τη δολοφονία του αδερφού του. |
Γιώργος Κουκουμάς
Απόστολος Τσακιστός
Μέλη ΚΣ ΕΔΟΝ
*Δημοσιεύτηκε στη "Νεολαία", στο τεύχος Ιουλίου 2015