Του Παναγιώτη Χριστοδούλου
Μέλος Μορφωτικού Γραφείου Κ.Σ ΕΔΟΝ
H αύξηση του χάσματος των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων ανάμεσα στους εργαζόμενους και την οικονομική ελίτ σε τοπικό ή διεθνές επίπεδο, στο βάρβαρο καπιταλιστικό σύστημα, ειδικά με την επικράτηση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών διαχείρησής του και σε περιόδους κρίσης του συστήματος, γεννά μαζί με την εξαθλίωση των μαζών και την όλο και πιο έντονη οργή και αντίδρασή τους.
Μια οργή που σήμερα όμως, είτε διοχετεύεται σε ατομικά ξεσπάσματα απαξίωσης της πολιτικής, κυρίως στα μέσα δικτύωσης, οδηγώντας στην αύξηση της αποχής των μαζών από τον δικό τους πολιτικό αγώνα για υπεράσπιση των ταξικών συμφερόντων τους, είτε πιο σπάνια αποκτά αυθόρμητο και μαζικό ξέσπασμα, γεννώντας αυθόρμητα κινήματα. Κινήματα όμως χωρίς την οργάνωση του αγώνα τους και τον σωστό προσανατολισμό τους με ταξικά κριτήρια, που επιτρέπουν στην ολιγαρχία να διασφαλίσει την κυριαρχία της, παράλληλα με την ανάπτυξη καλύτερων μηχανισμών αντιμετώπισης τους. Ποια επομένως οφείλει να είναι η δική μας στάση ώστε η οργή να «ωρισμάσει»;
Τέτοια ζητήματα υψώνονταν και στην τσαρική Ρωσία προς τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, ανάμεσα στις δυνάμεις της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας, στις τότε συνθήκες. Η απάντηση ήρθε μέσα από το έργο του Λένιν «Τι να κάνουμε;» το 1901-1902, που αξιοποιώντας τον συνεπή μαρξιστικό φακό της διαλεκτικής ανάλυσης, κατέληξε σε κρίσιμα συμπεράσματα που ισχύουν μέχρι και σήμερα για την εργατική τάξη και τον επαναστατικό της ρόλο.
Συγκεκριμένα, στο δεύτερο κεφάλαιο της μπροσούρας αυτής, ο Λένιν αναλύει τις σχέσεις ανάμεσα στον αυθόρμητο και συνειδήτο παράγοντα, ξεσκεπάζοντας τις όποιες άλλες στρεβλές αντιλήψεις υπήρχαν στο σοσιαδημοκρατικό κίνημα. Στρέφεται εναντίον στον οπορτουνισμού μέσα στο παγκόσμιο σοσιαλδημοκρατικό κίνημα και κατά της Ρωσικής παραλλαγής του, τον οικονομισμό. Οι οικονομιστές, θεωρούσαν ότι το εργατικό κίνημα πρέπει να έχει μόνο αυθόρμητο χαρακτήρα και πως η πορεία προς μια σοσιαλιστική επανάσταση θα ακολουθούσε τον δρόμο του αυθόρμητου. Οι απόψεις αυτές, όμως, καταδίκαζαν το εργατικό κίνημα να περιορίζεται σε τοπικές συνδικαλιστικές μάχες, που δεν στηρίζονταν σε μια επαναστατική θεωρία. Η άρνηση του ρόλου της συνειδητότητας στο εργατικό κίνημα, αποτελεί κατ’ επέκταση άρνηση της ανάγκης της εργατικής τάξης για ιδεολογικό-πολίτικη πάλη ενάντια στον καπιταλισμό, δηλαδή την εμπλοκή των μαζών με όλα τα θέματα πολιτικής που συμβαίνουν σε όλο το μήκος και πλάτος της Ρωσίας, σε όλο το κόσμο.
Εκείνη την περίοδο η εργατική τάξη όντας καταπιεσμένη, δεν κατείχε ούτε τα μέσα, ούτε τον χρόνο για να επεξεργαστεί με τις δικές της δυνάμεις την κοινωνία και να πετύχει την πλατιά ιδεολογικό-πολιτική πάλη. Για να ερμηνεύσει τις συνθήκες της εποχής χρειάζονταν να έρθει από τα έξω, από επαναστάτες διανοουμένους που όπλισαν την εργατική τάξη με την μαρξιστική θεωρία. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται και η ανάγκη υπάρξης του κόμματος της εργατικής τάξης, που μπορεί να μεταβάλει την αυθόρμητη δράση σε συνειδητή πάλη και να συνδέσει την εργατική τάξη σε όλη τη Ρωσία.
Επιπλέον ο Λένιν έγραφε: «Ακόμη και οι πρωτόγονοι ξεσηκωμοί εκφράζανε σε ένα βαθμό το ξύπνημα της συνείδησης: Οι εργάτες έχαναν την προαιώνια πίστη τους στο απαρασάλευτο του καθεστώτος, που τους συνέθλιβε, άρχιζαν… δεν θα έλεγα να καταλαβαίνουν, μα να νιώθουν την ανάγκη της συλλογικής αντίστασης και να εγκαταλείπουν αποφασιστικά τη δουλική υποταγή στους προϊσταμένους τους. Ωστόσο, όλα αυτά ήταν πολύ περισσότερο ξεσπάσματα απόγνωσης και εκδίκησης παρά αγώνας» (Β.Ι.Λένιν, Τι να κάνουμε;). Αυτό που εξηγεί, ο Λένιν, είναι ότι η συμμετοχή σε μια απεργία, αποτελεί μια αυθόρμητη ενέργεια του εργάτη, χωρίς να συνειδητοποιεί όμως την ανάγκη για οργανωμένη ταξική πάλη και ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Παρ’ όλα αυτά, δεν παύει να κάνει μια συνειδητή επιλογή για υπεράσπιση των δικαιωμάτων του και να είναι πρόθυμος να διεκδικήσει μια καλύτερη θέση στην καπιταλιστική κοινωνία, αντιδρώντας απέναντι στην αδικία που δέχεται από το αφεντικό του. Χαρακτηριστικά, ο Λένιν, αναφέρει σε ένα άλλο σημείο του δεύτερου κεφαλαίου, πως το αυθόρμητο είναι η εμβρυακή μορφή του συνειδητού. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, για την εργατική τάξη να μην περιορίζεται στην συντεχνιακή δράση, αλλά μέσα από το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο να διαμορφώσει επαναστατική συνείδηση.
Ένα άλλο σημείο που υπογραμμίζεται στο «Τι να κάνουμε;» είναι το ζήτημα της ατομικής τρομοκρατίας και η σχέση της με το αυθόρμητο. Ο Λένιν, ανέφερε ως τρομοκρατία τις συχνά βίαιες ενέργειες, που προέρχονταν κυρίως από αγανακτισμένους διανοούμενους. Σημείωνε ότι ένας οικονομιστής και ένας τρομοκράτης υποκλίνονται στου δυο πόλους του ίδιου ρεύματος. Ο ένας, ο οικονομιστής από την ερμηνεία του αυθόρμητου όσο αφορά το εργατικό κίνημα και ο άλλος, όσο αφορά την εσωτερική αγανάκτηση. Η ατομική δράση είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας να συνδέσει κάποιος την αναγκαιότητα δράσης ενός οργανωμένου συνόλου. Είναι ξεκάθαρο, ότι αυτόνομες ατομικές δράσεις που καταφεύγουν συνήθως στην τρομοκρατία είναι η υποτίμηση της επαναστατικής δράσης των μαζών.
Τα διδάγματα λοιπόν που αντλούμε από το έργο του Λένιν έχουν τεράστια ιστορική, πολιτική και ιδεολογική σημασία μέχρι σήμερα. Η μπροσούρα «Τι να κάνουμε;» είναι αναμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα έργα, αφού απαντά και στο ερώτημα ποια πρέπει να είναι η στάση μας σήμερα στην άνοδο της οργής και του αυθόρμητου των μαζών. Τότε απαντήθηκε με την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός μαρξιστικού κόμματος νέου τύπου, που θα καθοδηγεί την εργατική τάξη σε πανρωσική κλίμακα, στους αγώνες της, με τον Λένιν να θέτει και τις ιδεολογικές βάσεις για τη δημιουργία ενός τέτοιου κόμματος. Σήμερα είναι η ανάγκη των μαρξιστικών-λενινιστικών κόμματων, όπως το ΑΚΕΛ, να βρεθούν μέσα στις μάζες και με τη δράση τους να καθοδηγήσουν και να οργανώσουν όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες της εργατικής τάξης, μετατρέποντας τον αυθορμητισμό των μαζών να αποκτήσει ιδεολογικο-πολιτικό περιεχόμενο, καταπολεμώντας την αποπολιτικοποίηση ή την ατομική βία που απλά εκτονώνουν τις μάζες προς όφελος των καταπιεστών τους.
"Για περισσότερα διάβασε: Β.Ι Λένιν, Τι να κάνουμε;"
*Άρθρο που κυκλοφόρησε στη "Νεολαία" Φεβρουαρίου