Η Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη για εντατικοποίηση των προσπαθειών για εξάλειψη της μετάδοσεις του HIV. Ο στόχος 95-95-95 του UNAIDS, στον οποίο η Κύπρος έχει δεσμευθεί, αποτελεί ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης για να τελειώσουμε με τον HIV/AIDS μέχρι το 2030.
Τι σημαίνει αυτός ο τριπλός στόχος; Το πρώτο 95 σημαίνει τουλάχιστον το 95% των ανθρώπων που ζουν με HIV να γνωρίζει ότι ζει με τον HIV. Το δεύτερο σημαίνει, από όσους γνωρίζουν ότι ζουν με τον HIV, τουλάχιστον το 95% εξ αυτών να έχουν πρόσβαση σε αντιρετροϊκή αγωγή. Το τρίτο, σημαίνει από αυτούς που γνωρίζουν ότι ειναι οροθετικοί σε HIV και έχουν πρόσβαση σε φάρμακα, τουλάχιστον το 95% να έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, που σημαίνει ότι ο ιός δεν μπορεί να μεταδοθεί με σεξουαλική αγωγή, πέραν πάσης αμφιβολίας, ακόμα και όταν δε γίνεται καμία χρήση προφυλακτικού.
Ο ρόλος της προληπτικής εξέτασης
Η επίτευξη του πρώτου στόχου είναι κομβικής σημασίας. Χωρίς την έγκαιρη διάγνωση, οι επόμενοι στόχοι καθίστανται στην ουσία ανέφικτοι. Οι τρεις στόχοι 95-95-95 είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι και δεν μπορεί κανείς να μιλά για επιτυχία αν ο δεύτερο ή ο τρίτος στόχος επιτευχθεί, ενώ ο πρώτος έχει αποτύχει. Σε τέτοια περίπτωση, ο συνολικός στόχος θα έχει αποτύχει.
Στην Κύπρο, το Cy Checkpoint, το Κέντρο Πρόληψης της Κίνησης Συμπαράστασης για το AIDS, λειτουργεί από το 2015 παρέχοντας δωρεάν και ανώνυμη εξέταση για HIV και άλλες σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις (ΣΜΛ). Με βάση τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, το Cy Checkpoint της Κίνησης ενισχύει την εθνική στρατηγική πρόληψης, προσφέροντας υπηρεσίες σχεδιασμένες από την κοινότητα για την κοινότητα, χωρίς να αποκλείει κανένα ωφελούμενο και με πολύ χαμηλότερο κόστος, το οποίο η Κίνηση με πολύ κόπο έχει καταφέρει να καλύπτει με χορηγίες και πόρους κυρίως από το εξωτερικό, διατηρώντας τις υπηρεσίες του εντελώς δωρεάν εδώ και δέκα χρόνια.
Η δράση του Cy Checkpoint είναι αξιοσημείωτη: από το 2015 μέχρι τον Αύγουστο του 2024 έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 5,200 εξετάσεις για HIV και σχεδόν 4,000 για σύφιλη, ενώ έχουν διανεμηθεί περισσότερα από 50,000 προφυλακτικά και λιπαντικά. Το πιο σημαντικότερο επίτευγμα όμως, είναι ότι έχει καταφέρει να στηρίξει 57 ανθρώπους που διαγνώστηκαν με HIV και στην τεράστια πλειοψηφία τους, διασυνδέθηκαν με τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας του κράτους και τις υπηρεσιες της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης της Κίνησης.
Ελλείψεις και ανάγκες
Παρά τις σημαντικές προσπάθειες μας, η πρόσβαση στην PrEP (Pre-exposure prophylaxis), ένα φάρμακο που μειώνει την πιθανότητα HIV λοίμωξης κατά 99% όταν λαμβάνεται σωστά, παραμένει ανύπαρκτη στην Κύπρο. Η έλλειψη αυτή αποτελεί ένα τεράστιο κενό στη στρατηγική της συνδυαστικής πρόληψης για τη δημόσια υγεία. Η Κίνηση Συμπαράστασης για το AIDS διεκδικεί από το 2019 την επίσημη διάθεση της PrEP για όλους τους ανθρώπους που τη χρειάζονται.
Ας είμαστε λοιπόν ξεκάθαροι. Χωρίς την πρόσβαση σε αυτό το σημαντικό και εξαιρετικά οικονομικό εργαλείο πρόληψης και δεδομένης της μηδαμινής χρηματοδότησης του κράτους και το μη προληπτικό χαρακτήρα λειτουργίας του ΓεΣΥ, η επίτευξη του στόχου 95-95-95 είναι αδύνατη.
Συνδυαστική πρόληψη: η λύση για το μέλλον
Η συνδυαστική πρόληψη περιλαμβάνει τη πρόσβαση σε (α) προφυλακτικά και λιπαντικά, (β) PrEP: προληπτική φαρμακευτική αγωγή πριν την έκθεση στον HIV), (γ) PEP: προληπτική φαρμακευτική αγωγή μετά την έκθεση στον HIV), (δ) αντιρετροϊκή αγωγή που σταματά τη μετάδοση του ιού και (ε) την τακτική εξέταση.
Από τα πιο πάνω εργαλεία, η επίσημη ασφαλής πρόσβαση στην PrEP απουσιάζει στην Κύπρο, ενώ η πρόσβαση στην PEP αποτελεί εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση αφού διατίθεται μόνο από το Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας. Το Cy Checkpoint με τις πρωτοβουλίες του στην ενημέρωση του κοινού για την PrEP και την PEP, τη διανομή δωρεάν προφυλακτικών και λιπαντικών και τη δωρεάν, ανώνυμη και γρήγορη εξέταση για HIV και σύφιλη, έχει αποδείξει ότι τα προγράμματα που βασίζονται στην κοινότητα είναι ΚΑΙ επαγγελματικά ΚΑΙ επιστημονικά ΚΑΙ αποδίδουν τα μέγιστα με πολύ χαμηλό κόστος.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα στο επίκεντρο
Το φετινό μήνυμα του UNAIDS «Μπορούμε να τελειώνουμε με το AIDS – αν τα δικαιώματά μας προστατεύονται», υπογραμμίζει τη σημασία της εξάλειψης των διακρίσεων και του στίγματος. Η προστασία της υγείας όλων, χωρίς αποκλεισμούς και εμπόδια, είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και προϋπόθεση για την οικοδόμηση ενός υγιέστερου μέλλοντος.
Η Κύπρος έχει τα μέσα και τη γνώση να φτάσει στο στόχο 95-95-95. Χρειάζεται όμως πολιτική βούληση και πιο στενή συνεργασία μεταξύ κράτους και κοινότητας, και επαγγελματιών στη κοινότητα με τους επαγγελματίες υγείας. Χρειάζεται καλύτερο σχεδιασμό. Χρειάζεται οικονομική στήριξη δράσεων που αποδεδειγμένα αποδίδουν. Χρειάζεται θέληση. Χρειάζεται εμπιστοσύνη. Χρειάζεται όραμα.
Εσείς, αλήθεια, που διαβάζετε αυτές τις σκέψεις, τι πιστεύετε; Θα πετύχουμε τους στόχους και τις δεσμεύσεις μας ως κράτος μέχρι το 2030;
Χρίστος Κρασίδης
Ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρόεδρος της Κίνησης Συμπαραστασης για το AIDS, εξεταστής στο Cy Checkpoint, ειδικός εμπειρογνώμονας που συμμετέχει σε ομάδες εργασίας του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (WHO Europe) και στην επιτροπή για Σεξουαλικά Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις του ECDC. Έχει διατελέσει πρόεδρος και μέλος του ευρωπαϊκού δικτύου AIDS Action Europe.