Κάθε μορφή τέχνης συμβάλλει με το δικό της τρόπο στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου, αλλά και στους κοινωνικούς και ταξικούς αγώνες. Μια από αυτές τις μορφές, είναι η Τέχνη της φωτογραφίας. Μια κάμερα, λίγο φιλμ και μπόλικη όρεξη, είναι τα συστατικά της απαθανάτισης μιας στιγμής, η οποία θα μείνει στην ιστορία για τις επόμενες γενιές. Οι μεγάλες επαναστάσεις και οι αγώνες δεν θα ήταν τόσο γνωστοί, εάν οι φωτογραφίες δεν επαιζαν και αυτές τον δικό τους ρόλο, αν δεν υπήρχαν και αυτές ως απόδειξη ότι όντως υπήρξε ένα μεγάλο γεγονός. Και φυσικά δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε και σημαντικά πρόσωπα, τα οποία με το έργο τους συνέβαλαν στο να γνωρίζουμε περισσότερες πτυχές σημαντικών γεγονότων, αλλά και επαναστάσεων, άλλοτε εθνικοαπελευθερωτικού και άλλοτε ταξικού χαρακτήρα.
Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί και η Κουβανική Επανάσταση, η οποία αν μη τι άλλο αποτελεί σημείο αναφοράς για το λαϊκό και αντιιμπεριαλιστικό κίνημα και τους αγώνες για το Σοσιαλισμό. Την λαμπρή αυτή επανάσταση απαθανάτισαν ουκ ολίγοι φωτογράφοι, οι οποίοι έμειναν στην ιστορία για αυτόν ακριβώς τον λόγο.
Αλμπέρτο Κόρντα (Alberto Korda)
Μια από τις πλέον γνωστές προσωπικότητες της φωτογραφικής τέχνης στην Κουβανική Επανάσταση είναι ο Αλμπέρτο Κόρντα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αλμπέρτο Ντίας Γκουτιέρες. Ο Κόρντα γεννήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1928 στην Αβάνα και ήταν γιος σιδηροδρομικού εργάτη. Στην αρχή έκανε διάφορες δουλειές για βιοπορισμό, στη συνέχεια, όμως, ξεκίνησε την καριέρα του στη φωτογραφία, αρχικά ως βοηθός φωτογράφου. Στα πρώτα του βήματα, φωτογράφιζε σε γάμους και βαπτίσεις, ενώ το 1953 ανοίγει δικό του στούντιο. Ο Κόρντα ειδικεύτηκε στις φωτογραφίες διαφημίσεων και φωτογραφήσεις μοντέλων μόδας, ένα είδος πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη στην Κούβα. Η ειδικότητα αυτή συνδύαζε το πάθος του για την τέχνη της φωτογραφίας με το πάθος του για τις γυναίκες, ενώ ένα από τα μοντέλα που πέρασαν από το στούντιο, έμελλε να είναι και η δεύτερη σύζυγος του, Νόρκα Μέντες.
Την ίδια περίοδο θα αναπτύξει μια τεχνική η οποία στο εξής θα τον διακρίνει: επιμονή στην ασπρόμαυρη φωτογραφία και σωστή σύνθεση, πάντα με φυσικό φωτισμό. Εκείνη την περίοδο, ξεκίνησε επίσης να εργάζεται στην νεοσύστατη εφημερίδα Revolucion, αντλώντας ταυτόχρονα έμπνευση και από τα επαναστατικά ιδεώδη. Ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά: «Πλησιάζοντας τα 30, ζούσα μια επιπόλαιη ζωή όταν ένα ξεχωριστό γεγονός μου άλλαξε τη ζωή: η Κουβανική Επανάσταση. Ήταν η περίοδος που έβγαλα εκείνη τη φωτογραφία ενός μικρού κοριτσιού, που κρατούσε ένα κομμάτι ξύλο για κούκλα. Κατάλαβα ότι άξιζε να αφιερώσω τη δουλειά μου σε μια επανάσταση που είχε στόχο να παραμερίσει αυτές τις ανισότητες».
Τον Απρίλιο του 1959 ο Φιντέλ Κάστρο επισκέφτηκε τις ΗΠΑ με τον Κόρντα στο φωτογραφικό επιτελείο το οποίο κάλυπτε την επίσκεψη, μαζί με άλλους φωτογράφους. Από τότε και για την επόμενη δεκαετία, ο Κόρντα θα γίνει ο προσωπικός φωτογράφος του Φιντέλ, με αποτέλεσμα να τον συνοδεύει σε κάθε διεθνή επίσκεψη. Ανέπτυξε, επίσης, φιλικές σχέσεις με τον ίδιο τον Φιντέλ, με αποτέλεσμα, εκτός από τις επίσημες φωτογραφίες, να υπάρχουν και πολλές φωτογραφίες από την προσωπική ζωή του Κάστρο.
Ο Κόρντα απαθανάτισε με τον φακό του πολλές σπουδαίες στιγμές της κουβανικής επανάστασης και ιστορίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η φωτογραφία από την συνάντηση του Φιντέλ Κάστρο με τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ (εικόνα 1). Όμως, η πιο εμβληματική και χαρακτηριστική φωτογραφία του Αλμπέρτο Κόρντα ήταν κατά την διάρκεια των ομιλιών μετά από την τραγωδία της έκρηξης ενός βελγικού πλοίου στο λιμάνι της Αβάνας με 136 νεκρούς τον Μάρτη του 1960. Εκείνη τη στιγμή, ξαφνικά, ο φακός του Κόρντα «αιχμαλωτίζει» το αμήχανο και «άδειο» βλέμμα του Τσε, το οποίο μένει στην ιστορία. (εικόνα 2)
Το 1967, ο Κόρντα έδωσε δύο αντίγραφα εκείνης της φωτογραφίας σε έναν Ιταλό εκδότη, τον Τζιανφράνκο Φελτρινέλι, ο οποίος μετά το θάνατο του Τσε στη Βολιβία, εκτυπώνει χιλιάδες αφίσες με τη φωτογραφία του, η οποία έγινε μια από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες μέχρι και σήμερα.
Το 2000, η εταιρεία Smirnoff χρησιμοποίησε τη φωτογραφία του Τσε για να διαφημίσει τη γνωστή βότκα. Μετά από αυτό το γεγονός, ο Κόρντα μήνυσε την εταιρεία με το εξής σκεπτικό: «Είμαι κατηγορηματικά ενάντιος στην εκμετάλλευση της εικόνας του Τσε για την προώθηση προϊόντων όπως το αλκοόλ ή για κάθε σκοπό που υποβιβάζει τη φήμη του Τσε». Η εταιρεία κατέβαλε αποζημίωση 50,000 δολαρίων στον Κόρντα, χρήματα τα οποία χάρισε στο εθνικό σύστημα υγείας της Κούβας.
Ο Αλμπέρτο Κόρντα έφυγε από τη ζωή ένα χρόνο αργότερα, στις 25 Μαΐου 2001, από έμφραγμα, κατά τη διάρκεια μιας έκθεσης στο Παρίσι και ετάφη στη γενέτειρά του, την Αβάνα. Η συμβουλή του προς τους νέους φωτογράφους ήταν η εξής: «Ξέχνα την κάμερα, ξέχνα το φακό, ξέχνα τα όλα. Με κάθε κάμερα των 4 δολαρίων μπορείς να αιχμαλωτίσεις την καλύτερη εικόνα».
Αντί επιλόγου
Ο Κόρντα δεν ήταν ο μοναδικός φωτογράφος της Κουβανικής Επανάστασης. Υπήρξαν και άλλες προσωπικότητες όπως ο Osvaldo Salas, ο Raul Corral, ο Guillermo Fernandez Lopez (Chinolope), ο Liborio Noval, ο Roberto Salas, ο Perfecto Romero, ο Rene Burri και ο Jose Alberto Figueroa, οι οποίοι με το έργο τους και τις φωτογραφίες τους μας δίνουν πολλές πληροφορίες, τόσο για την επανάσταση και τις προσωπικότητές της, όσο και για την ζωή στην σοσιαλιστική Κούβα.
Ο Αλμπέρτο Κόρντα είπε ότι με μια απλή κάμερα μπορείς να απαθανατίσεις τα πάντα. Η φωτογραφία είναι Τέχνη. Και η Τέχνη είναι ένα ισχυρό όπλο στην πάλη των λαών και των ανθρώπων για δικαιοσύνη. Χωρίς αυτήν την Τέχνη, ίσως και να μην γνωρίζαμε γεγονότα σημαντικά, τα οποία ακόμη και σήμερα αποτελούν σημείο αναφοράς στον ταξικό αγώνα αλλά και στην καθημερινή ζωή. Κοιτώντας, εν κατακλείδι, μια φωτογραφία, μπορούμε να μάθουμε για τους αγώνες του παρελθόντος και να διδαχθούμε από τις ιστορικές εκείνες στιγμές.
Θανάσης Γούλας
Τ.Ο. Πανεπιστημίου Κύπρου