«Οι φιλόσοφοι εξηγούν μόνο με διάφορους τρόπους τον κόσμο, αλλά το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε»
Με τα πιο πάνω λόγια, ο Κ. Μαρξ δίνει απάντηση στα ερωτήματα που είχε θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας, συνεχίζοντας την διδασκαλία του η οποία γεννήθηκε ως άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού. Συστατικό μέρος της κοσμοθεωρίας του Μαρξισμού, είναι η φιλοσοφία η οποία ορίζεται ως η επιστήμη που διερευνά την γενικότερη θεώρηση του κόσμου, την θέση του ανθρώπου σ’ αυτόν αλλά και τη σχέση του με αυτόν καθώς και τους νόμους που διέπουν την ανάπτυξη της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας και της γνώσης.
Το βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας…
Σε όλη τη ιστορία της φιλοσοφίας, διεξάχθηκε ένα σκληρός αγώνας μεταξύ αυτών που πίστευαν ότι ο υλικός κόσμος δημιουργήθηκε ως θαύμα της μαγικής γέννησης του πνεύματος από το τίποτα και μεταξύ εκείνων που θεμελιακά κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι ο κόσμος δεν είχε αρχή αλλά είναι αιώνια κινούμενη ύλη. Για αυτό το λόγο χαρακτηρίζεται και ως το «το βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας» του οποίου το βασικό περιεχόμενο αποτελεί η σχέση μεταξύ Είναι και νόησης η, διαφορετικά, ύλης και συνείδησης.
Ο Έγκελς το διατύπωσε ως εξής: «Το μεγάλο βασικό ζήτημα όλων των φιλοσοφιών ιδιαίτερα της νεότερης, είναι εκείνο της σχέσης της νόησης με το Είναι… Οι φιλόσοφοι χωρίστηκαν σε δύο μεγάλα στρατόπεδα, ανάλογα με τον τρόπο που απαντούσαν σ’ αυτό το ζήτημα. Εκείνοι που βεβαίωναν ότι το πνεύμα υπήρχε πριν από τη φύση, που παραδέχονταν έτσι σε τελευταία ανάλυση τη δημιουργία του κόσμου με μια οποιαδήποτε μορφή αποτέλεσαν το στρατόπεδο του ιδεαλισμού. Οι άλλοι, που θεωρούσαν τη φύση σαν πρωταρχικό, ανήκουν στις διάφορες σχολές του υλισμού».
Οι φιλόσοφοι χωρίζονται σε υλιστές και ιδεαλιστές ανάλογα με το τι θεωρούν πρωταρχικό, δηλαδή ως πρωτεύον χρονικά, την ύλη ή την ιδέα. Η απάντηση στο βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας, περνά μέσα από το ερώτημα: η ύλη γέννησε τη συνείδηση ή το αντίθετο;
Δύο βασικά φιλοσοφικά ρεύματα…
Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι θεωρούν ότι η συνείδηση (το πνεύμα, η νόηση) προϋπήρξε χρονικά της ύλης. Η απάντηση δηλαδή του ιδεαλισμού στο βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας είναι ότι ο υλικός κόσμος παράγεται και εξαρτάται από το πνεύμα, το μη-υλικό, το ιδεατό το οποίο και θεωρείται ως το καθοριστικό. Η τοποθέτηση αυτή βρίσκεται σε μεγάλη αντίθεση με τις πρακτικές εμπειρίες και τα επιτεύγματα της επιστήμης που καταλήγουν στο θεμελιακό συμπέρασμα ότι η ύλη και κατ’ επέκταση ο υλικός κόσμος δεν έχουν αρχή αφού η μορφή της ύλης είναι η κίνηση και συνεπώς δεν μπορεί να υπάρξει ύλη χωρίς κίνηση. Γέννημα του ιδεαλισμού υπήρξαν οι διάφορες θρησκείες που εμφανίστηκαν διαχρονικά στην βάση της θεώρησης ότι η ύλη δημιουργήθηκε από μια αντικειμενική συνείδηση η οποία υπάρχει πέραν από τον άνθρωπο (αντικειμενικό ιδεαλισμός). Ο ιδεαλισμός, εμφανίστηκε πριν από 2,5 χιλιάδες χρόνια και πλέον με τον Πλάτωνα ως τον κύριο εκπρόσωπο του στην αρχαιότητα και τον Χέγκελ στ νεότερα χρόνια.
Σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό, οι υλιστές φιλόσοφοι θεωρούν ότι η ύλη είναι το πρωτεύον χρονικά και η συνείδηση το δευτερεύον (παράγωγο της ύλης). Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η ύλη υπάρχει ανεξάρτητα από την συνείδηση, είναι άφθαρτη, αιώνια και δεν είναι δημιούργημα κανενός. Οι ιστορικές πηγές του υλισμού ξεκινούν από τις υλιστικές διδασκαλίες της αρχαίας Ανατολής, της αρχαίας Ελλάδας (Δημόκριτος) και φτάνουν μέχρι τον υλισμό του Φόιερμπαχ πριν να διατυπωθούν στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Μαρξ και τον Ένγκελς και στην συνέχεια από τον Λένιν. Πρέπει να υποδειχτεί σε αυτό το σημείο ότι δεν πρέπει ο υλισμός να συγχέεται και να ερμηνεύεται ως λατρεία στα υλικά αγαθά, κάτι που αποτέλεσε ισχυρό όπλο συκοφάντησης του υλισμού από τους πολέμιους του, ενώ σε αντίθεση αφήνεται να νοηθεί ότι ο ιδεαλισμός είναι απλά η πίστη σε υψηλά ιδανικά.
…η ύλη υποδηλώνει την αντικειμενική πραγματικότητα
Χαρακτηριστικά ο Β.Ι. Λένιν είχε ορίσει την ύλη ως «φιλοσοφική κατηγορία που χρησιμεύει για να υποδηλώνει την αντικειμενική πραγματικότητα, που έχει δοθεί στον άνθρωπο από τις αισθήσεις του, που αντιγράφεται, φωτογραφίζεται, απεικονίζεται από τις αισθήσεις μας, ενώ υπάρχει ανεξάρτητα από αυτές». Για παράδειγμα, ένα αντικείμενο, ένα ποτήρι, ένα τραπέζι υπάρχει αντικειμενικά και τα μάτια μας (οι αισθήσεις μας) αντανακλούν απλώς αυτή την αντικειμενική πραγματικότητα αφού με βάση τον υλισμό, τα αντικείμενα έχουν την ιδιότητα να υπάρχουν έξω από την ανθρώπινη συνείδηση και να αντανακλώνται από αυτή.
Τι είναι όμως η ανθρώπινη συνείδηση και πως δημιουργήθηκε;
Η συνείδηση προέκυψε από την εξέλιξη της ύλης και είναι ιδιότητα της ανώτερης μορφής οργάνωσής της ύλης, δηλαδή του ανθρώπινου εγκεφάλου να αντανακλά τον υλικό κόσμο. Η ανθρώπινη συνείδηση δημιουργήθηκε σταδιακά και καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η εργασία (η υλική παραγωγική δραστηριότητα), οι υλικές κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων και η υλική εργασιακή τους δραστηριότητα.
Μπαίνει λοιπόν το ερώτημα: η συνείδηση ως ιδεατή αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας, μπορεί να γνωρίζει τον κόσμο; Είναι ο κόσμος γνώσιμος; Οι ιδεαλιστές αρνούνται την ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τον κόσμο, εξηγώντας τα διάφορα φαινόμενα ως θαύματα ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις (υποκειμενικοί ιδεαλιστές) στηρίζουν ότι η γνώση εξαρτάται από τα αισθήματα. Όμως πως έφτασε ο ανθρώπινος εγκέφαλος σε αυτό το σημείο τελειότητας; Όπως υποστηρίζουν οι υλιστές, ήταν ακριβώς αποτέλεσμα της εργασίας του ανθρώπου που σκοπό είχε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Μέσα από την εργασία ο άνθρωπος γνώρισε τον φυσικό κόσμο και τις ιδιότητές του. Εξελίχτηκε σε ανώτερο ον από τους υπόλοιπους ζωντανούς οργανισμούς και μαζί του εξελίχτηκε και ο εγκέφαλός του. Κατόπιν ο άνθρωπος πέρασε στο κοινωνικό στάδιο οργάνωσης του και τότε ανακαλύπτει τους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη κοινωνία.
…η παντοδύναμη διδασκαλία του Μαρξ
Μπροστά στην φιλοσοφική αντιπαράθεση αιώνων, ο Μαρξισμός έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. Βαθαίνοντας και αναπτύσσοντας τον «παλιό» υλισμό, τον πλούτισε με τον υλισμό του Φόιερμπαχ και την διαλεκτική του Χέγκελ (Διαλεκτικός Υλισμός) δίνοντας εξήγηση στην αιώνια εξελισσόμενη ύλη. Προχωρώντας την μελέτη μέχρι το τέλος, επέκτεινε τον φιλοσοφικό υλισμό από την γνώση της φύσης στην γνώση της ανθρώπινης κοινωνίας (Ιστορικός Υλισμός).
Οι Μαρξ και Ένγκελς με την ανάπτυξη του διαλεκτικού υλισμού δίνουν ένα νέο όπλο στην εργατική τάξη. Με την διαμόρφωση του διαλεκτικού υλισμού άλλαξαν ριζικά τις μέχρι τότε αντιλήψεις για την κοινωνία, συνετέλεσαν στο να αντιληφθούν οι εργάτες την δύναμη και τον ρόλο τους στην καπιταλιστική κοινωνία. Έβαλαν την φιλοσοφία σε νέα πορεία δίνοντας της επαναστατικό χαρακτήρα.